Grootschalige luchtverontreiniging: Uitstoot van NEC-stoffen 1990-2023

Uitstoot van de NEC-stoffen NO_x, SO₂, NH₃, NMVOS en PM_2,5 neemt af

De emissies van de meeste NEC-stoffen nemen sinds 2005 langzaam af. Dit geldt zowel voor de verzurende stoffen ammoniak (NH₃) en zwaveldioxide (SO₂) als voor fijnstof (PM_2,5) en NMVOS. Zie figuur ‘Totaal volgens doel 2020-2029 en 2030’. Alleen de uitstoot van stikstofoxiden daalt in een hoger tempo. De emissies van alle NEC-stoffen voldoen in 2023 aan de reductiedoelstellingen voor de periode 2020-2029.

Berekeningswijze emissies onder de NEC-richtlijn veranderd

De emissies zijn weergegeven volgens de definities van de EU-richtlijn over Nationale Emissieplafonds (NECD of ook wel NEC-richtlijn). Onder deze richtlijn gelden met ingang van 2020 relatieve reductiedoelstellingen voor de periode 2020-2029 en voor de periode 2030 en verder. Relatief betekent hier: ten opzichte van de uitstoot in 2005.

Nieuwe (wetenschappelijke) inzichten maken het nodig emissiereeksen ieder jaar opnieuw te berekenen. Voorbeelden van nieuwe inzichten staan in de volgende paragraaf. De berekende uitstoot kan door deze nieuwe inzichten ieder jaar veranderen. Dit kan ook gelden voor het referentiejaar 2005. En dat heeft invloed op de benodigde reductie in absolute zin. Dit komt doordat de te realiseren reductie bepaald is als een percentage van de emissie in 2005.

Sommige emissies worden niet meegeteld voor toetsing aan de NEC-reductiedoelen. Zo vallen de NO_x- en NMVOS-emissies van mestmanagement en landbouwbodems niet onder de NECD-richtlijn; net als de emissies van zeescheepvaart en van luchtvaart boven 3000 voet. Voor de luchtverontreinigende emissies van de zeescheepvaart zie: Emissies door de zeescheepvaart, 1990-2023.
Verder mogen landen volgens de NECD-richtlijn zelf bepalen of ze de emissies van brandstoffen willen rapporteren op basis van de hoeveelheid gebruikte brandstof of de hoeveelheid verkochte brandstof. Nederland heeft ervoor gekozen om de emissies van NEC-stoffen van wegverkeer en visserij te berekenen op basis van verkochte brandstoffen, en emissies uit andere bronnen op basis van verbruikte brandstoffen.

De emissiegegevens worden ook internationaal, in de vorm van het Informative Inventory Report (IIR) en bijbehorende NFR-tabellen, geleverd aan het European Monitoring and Evaluation Programme/European Environment Agency (EMEP/EEA).

Wijzigingen in reeks 1990-2023 ten opzichte van reeks 1990-2022 

In de berekening van de reeks 1990-2023 zijn de volgende aanpassingen gedaan ten opzichte van de reeks 1990-2022: 

Sector Landbouw:

• De hoeveelheid verwerkte mest wordt nu berekend op basis van vervoersbewijzen in plaats van forfaits. Dit geldt voor de jaren 2010-2023; voor de periode 1990-2009 zijn deze gegevens niet beschikbaar. Door deze wijziging verandert de hoeveelheid mest die verwerkt wordt. Daarmee veranderen ook de NO_x- en NH₃-emissies uit mestopslag en mestaanwending licht (minder dan +/- 1 procent). 
• De berekening van de NMVOS-emissie van melkvee in 2022 is aangepast. In het rantsoen van melkvee werd in 2022 nog uitgegaan van een voorlopige waarde voor het aantal geboren kalveren per koe. Deze waarde is aangepast waardoor de NMVOS-emissie van melkvee in 2022 licht stijgt (minder dan 0,1 procent). 
• Er is nieuwe informatie dat in de landbouw voor ruimteverwarming minder gebruik wordt gemaakt van luchtverwarmers, heaters en warmtekanonnen dan eerder gedacht. Daarom is de NO_x-emissiefactor voor aardgas aangepast. De NO_x-emissie door aardgasverbruik in de landbouw ligt daardoor in de periode 2012-2022 tot enkele tientallen procenten lager.

Sector Verkeer en vervoer:

• Er is een correctie doorgevoerd op de berekening van NMVOS-emissies uit koelaggregaten. Deze emissies bleken namelijk zowel als VOS- als NMVOS-emissie geregistreerd te worden en werden dus dubbel geteld. Door deze correctie daalt de NMVOS-emissie uit koelaggregaten met de helft over de hele tijdreeks. 
• Er zijn meerdere wijzigingen doorgevoerd in de manier waarop emissies uit mobiele werktuigen worden berekend. Zo zijn op basis van RDW-data machinetypen toegevoegd en zijn verkoopcijfers bijgesteld. Verder is een wijziging doorgevoerd in de NO_x-emissiefactor voor machines op LPG. Hierdoor dalen de NO_x-emissies van mobiele werktuigen in de bouwsector, industrie, HDO, containeroverslag en landbouw over de hele tijdreeks met enkele procenten. De emissie van PM_2,5 in de bouw en de industrie daalt ook met een paar procent. De PM_2,5-emissie uit containeroverslag neemt juist iets toe door het meenemen van grotere veeg-/zuigwagens. 
• Er zijn NO_x-emissies toegevoegd van hulpfuncties op bedrijfsvoertuigen zoals een loskraan of betonmolen. Het gaat daarbij om hulpfuncties die op de hoofdmotor draaien. Het gaat dus niet om bijvoorbeeld een zelfrijdende loskraan, want de emissies daarvan worden meegeteld bij mobiele werktuigen. De NO_x-emissie van uitlaatgassen van zware en lichte bedrijfsvoertuigen stijgt hierdoor licht (ca. 1 procent) over de hele tijdreeks. 
• Door een fout in de koppellijst tussen ICAO-code en vliegtuigtype werden vliegbewegingen van Fokker 100-vliegtuigen niet goed meegenomen in de jaren 1998-2001. Dit is nu gecorrigeerd. Hierdoor zijn de NO_x-emissies van vliegverkeer in 1998-2001 3 procent hoger.

Sector Consumenten:

• Er is geconstateerd dat in de berekening van vleesconsumptie door consumenten met de bruto vleesconsumptie is gerekend (karkasgewicht), terwijl dat de netto vleesconsumptie had moeten zijn. Dat is aangepast en leidt tot een halvering van de emissies van fijnstof en NMVOS uit het bereiden van vlees door consumenten over de hele tijdreeks.

Sector Energie, Industrie en Afval:

• De emissies van asfaltcentrales zijn toegevoegd, onder andere van NMVOS. 
• Er zijn nieuwe inzichten toegepast voor de berekening van emissies van methaan (CH₄) uit gasdistributie, die ook effect hebben op de emissie van NMVOS. Er zijn meer bronnen geïdentificeerd en gekwantificeerd. Er wordt daarom een hogere emissie gerapporteerd. De NMVOS-emissie uit gasdistributie is daardoor over de hele tijdreeks met circa driekwart toegenomen. 
• Er is betere informatie beschikbaar gekomen over de populatie industriële biologische afvalwaterzuiveringsinstallaties na 2016. Deze informatie is gebruikt om de tijdreeks vanaf 2016 opnieuw te berekenen. De gegevens worden gebruikt voor de berekening van N₂O- en CH₄-emissies en heeft ook effect op NMVOS. De NMVOS-emissie uit afvalwaterzuivering is door deze herberekening in 2016-2022 een paar procent lager.

Sector Bouw:

• Een deel van de emissie van fijnstof uit bouwplaatsen werd dubbel geteld, nl. zowel bij de sector industrie als bij de bouwsector. Het dubbelende deel is nu uit de methode voor de sector bouw geschrapt. Daarmee komt de emissie van fijnstof uit bouwplaatsen 22 procent lager te liggen.

Uitstoot stikstofoxiden (NO_x) is met 76 procent afgenomen sinds 1990

De NEC-reductiedoelstelling voor 2020-2029 is voor stikstofoxiden 45 procent. Sinds 2005 is de uitstoot gedaald met 62 procent en voldoet daarmee ruim aan de NEC-reductiedoelstelling. Voor de periode vanaf 2030 geldt een reductiedoelstelling van 61 procent, waar de huidige reductie nu ook aan voldoet. 

De NO_x-emissies zijn tussen 1990-2023 gedaald met 76 procent, van 631,3 kton naar 151,7 kton. Dit komt vooral door:

• strengere emissie-eisen aan personenauto's en vrachtverkeer (Euro-normen);
• maatregelen zoals toepassen van SCR (Selectieve Katalytische Reductie) in de industrie, bij raffinaderijen en in de energiesector;
• betere isolatie en een grotere inzet van hoogrendementsketels in woningen en bedrijfsgebouwen;
• een lagere steenkoolinzet in de Energiesector.

De dalende trend van de NO_x-emissies zet zich voort in 2023, deze nemen met 7,7 kton af ten opzichte van 2022. Deze daling wordt veroorzaakt door afnemende emissies in de sectoren Industrie en Consumenten (als gevolg van de hoge aardgasprijzen), de sector Verkeer en Vervoer (steeds moderner wagenpark) en Elektriciteitsopwekking (minder elektriciteit opgewekt met steenkool).

Uitstoot ammoniak (NH₃) met 66 procent afgenomen sinds 1990

De NEC-reductiedoelstelling voor 2020-2029 is voor ammoniak 13 procent. Sinds 2005 is de uitstoot met 25 procent afgenomen. Daarmee voldoet de uitstoot aan de NEC-reductiedoelstelling. Voor de periode vanaf 2030 geldt een reductiedoelstelling van 21 procent. Ook daar voldoet de huidige uitstoot van ammoniak aan. 

De uitstoot van ammoniak is tussen 1990 en 2023 gedaald met 66 procent, van 346,6 kton naar 116,4 kton. De afname in de periode 1990-2013 is het gevolg van krimp van de veestapel, eiwitarm voer, het afdekken van mestopslagen, emissiearm bemesten en emissiearme stallen. De grootste bijdrage leverde emissiearm bemesten. Hierbij vervluchtigt er minder ammoniak, waardoor er meer stikstof in de bodem beschikbaar komt voor het gewas en er minder kunstmest nodig is.
Tussen 2014 en 2017 neemt, na een jarenlange daling, de uitstoot van ammoniak weer toe. De twee belangrijkste oorzaken voor deze stijging zijn de groei van de melkveestapel en de veranderde voedselsamenstelling voor het vee. Deze toename werd voor een deel afgezwakt door schonere stalsystemen voor varkens en pluimvee.
Vanaf 2018 nemen de NH₃-emissies weer af. Dit komt door  afnemende dieraantallen van rundvee, (fok)varkens en pluimvee (leghennen), een verdere toename in het gebruik van emissiearme varkensstallen en de verplichte mestverdunning bij toepassing van mest op klei en veen grasland.

De emissie van NH₃ nam in 2023 met 4 kton af ten opzichte van 2022. Deze afname vindt vooral plaats in de sector Landbouw en heeft verschillende oorzaken: in 2023 is het aantal dieren afgenomen (varkens, vleeskalveren en pluimvee), de TAN excretie van varkens is afgenomen en er is meer pluimveemest verwerkt en geëxporteerd. In de sector Verkeer nemen NH₃-emissies vergeleken met 2022 juist iets toe, met 0,3 kton, doordat moderne dieselauto’s met SCR-katalysator een hogere NH₃-emissie hebben.

Uitstoot fijnstof (PM_2,5) met 76 procent gedaald sinds 1990

De NEC-reductiedoelstelling voor de periode 2020-2029 is voor fijnstof 37 procent. Sinds 2005 is de uitstoot van PM_2,5 met 51 procent afgenomen. Daarmee voldoet de uitstoot aan de NEC-reductiedoelstelling. Voor de periode vanaf 2030 geldt een reductiedoelstelling van 45 procent. Ook daar voldoen de huidige PM_2,5-emissies aan.

De fijnstofuitstoot is tussen 1990 en 2023 met 76 procent gedaald, van 57,2 kton naar 13,8 kton. Deze afname vond vooral plaats bij de bedrijven en het (weg)verkeer. De afname bij de bedrijven (industrie, energiesector en raffinaderijen) is vooral te danken aan milieuregelgeving, waaronder het Besluit Emissie-Eisen Stookinstallaties (BEES) en de Nederlandse Emissie Richtlijn Lucht (NER). Dit heeft geleid tot maatregelen zoals procesaanpassingen en een toename van het gebruik van luchtfilters. De daling bij het wegverkeer is het gevolg van de Europese emissie-eisen aan nieuwe auto's. 

Ten opzichte van 2022 namen de PM_2,5 emissies in 2023 met 0,3 kton af. Deze afname doet zich vooral voor in de industrie, als gevolg van dalende vraag door hoge energieprijzen; en in de energiesector door minder inzet van steenkool.

Uitstoot vluchtige organische stoffen (NMVOS) met 70 procent afgenomen sinds 1990

De NEC-reductiedoelstelling voor 2020-2029 is voor NMVOS 8 procent. Sinds 2005 is de uitstoot van NMVOS met 24 procent afgenomen. Daarmee voldoet de uitstoot aan de NEC-reductiedoelstelling. Voor de periode vanaf 2030 geldt een reductiedoelstelling van 15 procent. Ook hieraan voldoet de huidige NMVOS-uitstoot.

De NMVOS-emissies zijn tussen 1990 en 2023 gedaald met 70 procent, van 503,2 kton naar 152,8 kton. Dit komt vooral door maatregelen in het kader van het Koolwaterstoffen 2000-programma en het Nationaal Reductieplan NMVOS (VROM, 2005). Daarnaast zijn de emissies in de verkeerssector gedaald, doordat de emissie-eisen voor het wegverkeer (Euro-normen) regelmatig zijn aangescherpt.

In 2020 nam de totale uitstoot van NMVOS met 8,7 kiloton toe ten opzichte van 2019 door de gestegen verkoop van handdesinfectiemiddelen tijdens de coronapandemie. Daarna zijn de totale NMVOS-emissies weer gedaald. In 2023 is de totale uitstoot van NMVOS 12,5 kton lager dan in 2020, en 0,3 kton lager dan in 2022. Echter, de emissie door handdesinfectiemiddelen laat sinds 2021 juist weer een stijgende lijn zien; in 2023 zijn deze emissies 2,9 kton hoger dan in 2022.

Uitstoot zwaveldioxide (SO₂) met 92 procent afgenomen sinds 1990

De NEC-reductiedoelstelling voor 2020-2029 is voor zwaveldioxide 28 procent. Sinds 2005 is de uitstoot gedaald met 74 procent en voldoet daarmee ruim aan de NECD-reductiedoelstelling. Voor de periode vanaf 2030 geldt een reductiedoelstelling van 53 procent. Hier wordt nu al aan voldaan.

De uitstoot van zwaveldioxide is tussen 1990 en 2023 met 92 procent gedaald, van 198,1 kton naar 16,3 kton. In de periode 1990-2007 zijn de SO₂-emissies vooral gedaald door het Besluit Emissie-Eisen Stookinstallaties (BEES) voor de energiesector, raffinaderijen, de industriesector en het verzuring-convenant met de energiesector. De maatregelen waarmee de reductie werd bereikt, zijn:
-           rookgasreiniging bij raffinaderijen, de industrie en de energiesector;
-           overgang van olie- naar gasstook bij raffinaderijen en in de chemische industrie;
-           inzet van kolen met een lager zwavelgehalte in de kolengestookte energiecentrales.
Naast de reductie in de bovengenoemde sectoren is de SO₂-emissie van verkeer en vervoer afgenomen door de verlaging van het zwavelgehalte van de brandstoffen.
De lagere SO₂-emissie in periode 2007-2013 komt vooral doordat raffinaderijen zijn overgeschakeld op het stoken van gas in plaats van olie, en door het verder aanscherpen van normen voor het maximaal zwavelgehalte van rode diesel, die wordt gebruikt door de binnenvaart, visserij en (voor 2013) mobiele werktuigen.

In 2023 is de SO₂-emissie ten opzichte van 2022 verder afgenomen met 2,1 kton. Deze afname vond vooral plaats bij de raffinaderijen (lager zwavelgehalte in het gebruikte raffinaderijgas) en elektriciteitsopwekking (minder steenkool gebruikt).