Stikstofdioxide in lucht, 1992-2022

Lange termijn gemiddelde concentratie stikstofdioxide daalt

De jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide (NO₂) bleef in 2022 op meetlocaties onder de Europese grenswaarde (EU, 2008) van 40 µg/m³. Dit blijkt uit de metingen die door RIVM, GGD Amsterdam en DCMR zijn opgenomen in het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML). De laatste decennia dalen de NO₂-concentraties (zie afbeelding in tabblad 'Trend 1992-2022'). Sinds 1978 meet het LML in Nederland de NO₂-concentratie op meerdere locaties. De daling van de NO₂-concentraties is sinds eind jaren tachtig gaande, zie afbeelding 'Trend 1978-2022' waar de concentraties op de achtergrondstations is weergegeven.

De NO₂-concentraties op regionale achtergrondstations daalden in de periode 1992-2022 van gemiddeld 25 µg/m³ naar 12 µg/m³. De daling in 2020-2022 ten opzichte van de jaren ervoor is waarschijnlijk het gevolg van de COVID-19 maatregelen. De lichte concentratie stijging in 2022 ten opzichte van 2020 en 2021 kan te maken hebben met het vervallen van de COVID-19 maatregelen en de daardoor toegenomen mobiliteit. Ook het droge en zonnige weer in 2022 kan van invloed zijn op de toename van NO₂-concentraties in 2022 ten opzichte van de twee jaren ervoor. De stijging valt binnen de jaarlijkse variatie. Eén jaar met een concentratie toename duidt nog niet op een trend in verslechtering van de luchtkwaliteit.

Op stedelijke achtergrond- en de verkeersbelaste straatstations daalden de NO₂-concentraties in de periode 2004-2019 significant met (gemiddeld) 0,8 ± 0,1 en 1,1 ± 0,1 µg/m³ per jaar. Deze dalingen passen in het beeld van het trendonderzoek van Hoogerbrugge et al. (2016).

Op stedelijke achtergrond stations zijn de jaargemiddelde NO₂-concentraties in 2020 het laagst. Net als bij de regionale achtergrondstations is op de stedelijke achtergrondstations en de straatstations de jaargemiddelde concentratie in 2022 licht hoger dan in 2020 en 2021. Of er sprake is van een structurele verslechtering zal uit de metingen van de komende jaren blijken.
Tot 1999 was het aantal meetstations in stedelijke gebieden beperkt. De gemiddelden van deze beperkt beschikbare meetwaarden zijn in de figuren van tabblad 'Trend 1992-2022' als blauwe stippellijn weergegeven. Vanaf 1999 is het aantal meetstations in stedelijke gebieden in Nederland sterk uitgebreid en dit geeft de trendfiguur een robuuster beeld van de NO₂ concentraties (zie de doorlopende blauwe lijn in de figuren).

Waar komt stikstofdioxide vandaan?

Verkeer is een belangrijke bron van stikstofoxiden (NO_x = NO [stikstofmonoxide] + NO₂ [stikstofdioxide]). Een substantieel deel van het uitgestoten NO wordt in de lucht omgezet in NO₂. In (drukke) straten en in de nabijheid van snelwegen zijn de concentraties van stikstofoxiden (waaronder van stikstofdioxide) verhoogd. De EU grenswaarde voor NO₂ concentraties van 40 µg/m³ is echter in 2022 niet overschreden.

Uit de 'Grootschalige Concentratiekaarten Nederland, GCN' (Hoogerbrugge et al., 2022) rapportage blijkt dat van de jaargemiddelde NO₂ concentraties in Nederland in 2021 25% afkomstig was van internationale bronnen.

Industrie, raffinaderijen en de energiesector leveren ook een bijdrage aan de concentratieniveaus. Maatregelen bij verkeer, industrie en de energiesector zorgden in de afgelopen jaren voor een daling in de NO₂ concentraties (EU, 2009, 2016).

Lagere concentraties stikstofdioxide door COVID-19 maatregelen

De COVID-19 maatregelen (corona), die sinds half maart 2020 van kracht waren, zorgden voor minder verkeer dan 'normaal' en zo voor een lagere jaargemiddelde NO₂ concentratie, welke overal onder de EU grenswaarde bleef. De gemiddelde gemeten concentraties van NO₂ in 2020 waren lager dan op basis van de langjarige trend verwacht kon worden (Velders et al., 2021). De COVID-19 maatregelen waren tijdelijk van aard. In maart 2023 zijn de laatste specifieke- COVID-19 maatregelen komen te vervallen.

Kaart 2022

De afbeelding in tabblad 'Kaart 2022' geeft voor 2022 de gemodelleerde ruimtelijke verdeling weer van grootschalige jaargemiddelde NO₂-concentraties (Grootschalige Concentratiekaarten Nederland, GCN (Hoogerbrugge et al., 2022). De lokale verhogingen langs drukke straten is niet in deze kaart opgenomen. Een gedetailleerde kaart mét deze lokale verhogingen staat op de Atlas Leefomgeving.

Uurgemiddelde grenswaarde niet meer overschreden sinds 2017

Naast de jaargemiddelde grenswaarde geldt ook een uurgemiddelde grenswaarde voor stikstofdioxide waarbij de uurgemiddelde piekconcentraties maximaal 18 keer per jaar boven de 200 µg/m³ mogen uitkomen. In 2017 trad in Den Haag aan de Amsterdamse Veerkade nog wel een overschrijding op, maar daarna is er geen sprake meer geweest van overschrijding van de uurgemiddelde grenswaarde.

De overheid informeert de bevolking over de actuele luchtkwaliteit (en smogverwachting) via 711 - NOS Teletekst (pagina 711) en www.luchtmeetnet.nl.

Normen en advieswaarden

Ter bescherming van de volksgezondheid heeft de EU een aantal grenswaarden voor NO₂-concentraties vastgelegd in de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit (EU, 2008), zie Normen luchtkwaliteit. De Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization (WHO)) advieswaarde uit 2005 was voor de jaargemiddelde concentratie NO₂ gelijk aan de EU-grenswaarde namelijk 40 µg/m³. De laatste jaren werden in Nederland geen inwoners meer blootgesteld aan waarden boven de grenswaarde.
In september 2021 heeft de WHO nieuwe striktere advieswaarden gepubliceerd (WHO, 2021). Voor stikstofdioxide is deze 10 µg/m³ en daarmee flink lager dan de oude advieswaarde. Overschrijdingen van deze jaargemiddelde advieswaarde treden op bij alle type meetstations.

Modelberekeningen: geen lokale overschrijdingen in 2021

Naast metingen vullen modelberekeningen informatie over de luchtkwaliteit aan. Voorbeeld is het OPS model waarmee de grootschalige achtergrondconcentratie en de -stikstofdepositie wordt berekend (Operationele Prioritaire Stoffen model RIVM). Boven op de achtergrond wordt de lokale bijdrage berekend in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL; zie 'Nationaal beleid'). De grenswaarde voor de jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide (40 µg NO₂/m³) werd in 2019 langs 0,8 kilometer weg nog overschreden (De Smet et al., 2020). Bijna alle overschrijdingen treden bij binnenstedelijke wegen op (zie Lokale luchtverontreiniging). In 2020 is door mede de COVID 19 maatregelen nergens de NO₂-grenswaarde overschreden (De Smet et al., 2021). In 2021 zijn de jaargemiddelde concentraties in elke Nederlandse provincie onder de EU NO₂-grenswaarde gebleven. De nieuwe WHO advieswaarde wordt in bijna alle provincies echter overschreden wanneer naar de bevolking gewogen gemiddelde concentraties (gemiddelde concentratie gewogen naar aantal inwoners) gekeken wordt. Alleen enkele noordelijke provincies voldeden in 2021 aan deze advieswaarde. Naar schatting waren in 2021 14,1 miljoen mensen blootgesteld aan concentraties hoger dan de WHO advieswaarden (10 μg/m³) en niemand is blootgesteld aan de EU-grenswaarden (40 μg/m³) (De Smet et al., 2022).

Nationaal beleid: terugdringen NO₂ concentraties in de lucht

Voor Nederland gelden emissieplafonds voor een aantal luchtverontreinigende stoffen, die zijn vastgelegd in de zogeheten National Emission Ceilings (NEC2010) richtlijn. Hierin was ook de maximale uitstoot van stikstofoxiden vast gelegd. De doelstelling was om hier in 2010 aan te voldoen, maar de Nederlandse uitstoot van stikstofoxiden (NO_x) wat uiteindelijk pas in 2014 gedaald tot onder het (NEC2010) plafond. In de 2016 zijn nieuwere emissiereductiedoelen afgesproken in de NEC-richtlijn 2016/2284 (EU, 2016). Voor stikstofoxiden is voor Nederland tussen 2005 en 2020 een emissiereductie afgesproken van 45%. Vanaf 2030 moet de emissie 61% lager zijn dan in 2005. Voor meer informatie zie Grootschalige luchtverontreiniging de "National Emission Ceilings": emissies, 1990 - 2021.

De Rijksoverheid werkt aan een voortdurende verbetering van de luchtkwaliteit in Nederland. Daarom bestaat er sinds 2009 het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) dat jaarlijks de voorgang in het halen van de wettelijke grenswaarden voor de luchtkwaliteit monitort en rapporteert. Daarnaast heeft het Rijk in januari 2020 het Schone Lucht Akkoord (SLA) afgesloten met een groot aantal gemeenten en provincies. Het doel van het SLA is om in 2030 minimaal 50% minder gezondheidsschade te behalen ten opzichte van 2016 voor zover die worden veroorzaakt door binnenlandse bronnen. Het aantal aangesloten gemeenten groeit nog en alle provincies nemen deel. Zie ook SLA op het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO).

Samen meten aan luchtkwaliteit

Naast het bestaande meetnet van het RIVM en partners, wordt door vele partijen gemeten met passieve samplers (meettechniek op basis van diffusie zie Meten RIVM). Daarnaast onderzoekt het RIVM met partners nieuwe sensortechnologie, waardoor iedereen zelf de luchtkwaliteit kan meten. Een overzicht van deze projecten vindt u op het kennisportaal 'Samen meten aan luchtkwaliteit'. De sensormetingen voldoen niet aan de eisen om ze te kunnen gebruiken voor het bepalen van overschrijdingen van de EU-grenswaarden. Ze geven wel aanvullende informatie.