Stikstofdioxide in lucht, 1992-2020

Gemiddelde concentratie stikstofdioxide daalt nog steeds

De jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide (NO₂) bleef in 2020 op meetlocaties onder de Europese grenswaarde (EU, 2008) van 40 µg/m³. Dit blijkt uit de metingen door RIVM, GGD Amsterdam en DCMR, opgenomen in het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML). De laatste decennia dalen de NO₂-concentraties (zie afbeelding in tabblad 'Trend 1992-2020'). Sinds 1978 meet het LML in Nederland de NO₂-concentratie op meerdere locaties. De lange termijn trend in het jaargemiddelde (zie afbeelding in tabblad 'Trend 1978-2020') geeft de langjarige reeksen van beschikbare achtergrondstations weer. Sinds eind jaren tachtig dalen de achtergrondconcentraties gestaag in zowel regionaal als stedelijk gebied.

De NO₂-concentraties op regionale achtergrondstations daalden in de periode 1993-2019 van gemiddeld 25 naar 14 µg/m³, met in 2020 een nog lagere waarde van 12 µg/m³ door de COVID-19 maatregelen. Op stedelijke achtergrond- en de verkeersbelaste straatstations daalden de NO₂-concentraties in de periode 2004-2019 significant met (gemiddeld) 0,8 ± 0,1 en 1,1 ± 0,1 µg/m³ per jaar. Deze dalingen passen in het beeld van een trendanalyse van Hoogerbrugge et al. (2016). Tot 1999 was het aantal meetstations in stedelijke gebieden beperkt. De gemiddelden van deze beperkt beschikbare meetwaarden zijn in de figuren van tabblad 'Trend 1992-2020' als blauwe stippellijn weergegeven. Vanaf 1999 is het aantal meetstations in stedelijke gebieden in Nederland sterk uitgebreid en dit geeft de trendfiguur een robuuster beeld van de NO₂ concentraties (zie de doorlopende blauwe lijn in de figuren).

Waar komt stikstofdioxide vandaan?

Stikstofdioxide (NO₂) wordt voornamelijk uitgestoten door verkeer en industrie. Vooral op drukke wegen in de binnensteden vind je hoge concentraties. Op het platteland veel minder.

Verkeer in de stad

Op één van de achttien verkeersbelaste stations lieten de metingen in 2019 nog steeds een jaargemiddelde zien met een overschrijding van de EU grenswaarde van 40 µg/m³. Deze overschrijding trad op in Amsterdam. In 2020 trad deze overschrijding niet op.

Lagere concentraties stikstofdioxide door COVID-19 maatregelen

De COVID-19 maatregelen (corona), die sinds half maart 2020 van kracht waren, zorgden voor minder verkeer dan 'normaal' en zo voor een lagere jaargemiddelde NO₂ concentratie dan normaal, die nu overal onder de EU grenswaarde bleef. De gemiddelde gemeten concentraties van NO₂ in 2020 waren lager dan op basis van de langjarige trend verwacht kon worden (Velders et al., 2021). De jaargemiddelde NO₂ concentratie bedroeg in dat jaar voor regionale achtergrondstations gemiddeld 12 µg/m³, voor stedelijke achtergrondstations ruim 18 µg/m³ en voor de verkeersbelaste stations bijna 25 µg/m³. De COVID-19 maatregelen zijn tijdelijk van aard. De verwachting is dat na het opheffen ervan, de metingen weer hogere concentraties zullen laten zien, die meer op de lijn van de langjarige trend van 1993-2019 zullen liggen.

Kaart 2020

De afbeelding in tabblad 'Kaart 2020' geeft voor 2020 de gemodelleerde ruimtelijke verdeling weer van grootschalige jaargemiddelde NO₂-concentraties (Grootschalige Concentratiekaarten Nederland, GCN (Hoogerbrugge et al., 2020). Deze kaart vertoont niet de lokale verhogingen langs drukke straten. Een gedetailleerde kaart mét deze lokale verhogingen voor 2019 vindt u in de Atlas Leefomgeving.

Uurgemiddelde grenswaarde niet meer overschreden sinds 2017

Naast de jaargemiddelde grenswaarde geldt ook een uurgemiddelde grenswaarde waarbij de uurgemiddelde piekconcentraties maximaal 18 keer per jaar boven de 200 µg/m³ mogen uitkomen. Dergelijke pieken boven 200 µg/m³ komen nergens meer voor. In 2017 trad in Den Haag aan de Amsterdamse Veerkade nog wel een overschrijding op, maar daarna is er geen sprake meer geweest van overschrijding van de uurgemiddelde grenswaarde.

De overheid informeert de bevolking over de actuele luchtkwaliteit (en smogverwachting) via Teletekst (pagina 711) en www.luchtmeetnet.nl.

Bronnen van stikstofdioxide

Verkeer is een belangrijke bron van stikstofoxiden (NO_x = NO [stikstofmonoxide] + NO₂ [stikstofdioxide]). Een substantieel deel van het uitgestoten NO wordt in de lucht omgezet in NO₂. In (drukke) straten en in de nabijheid van snelwegen zijn de concentraties van stikstofoxiden (waaronder van stikstofdioxide) verhoogd.

Industrie, raffinaderijen en de energiesector leveren ook een bijdrage aan de concentratieniveaus. Maatregelen bij verkeer, industrie en de energiesector zorgden in de afgelopen jaren voor een daling in de NO₂ concentraties (EU, 2009, 2016).

Normen

Ter bescherming van de volksgezondheid heeft de EU een aantal grenswaarden voor NO₂-concentraties vastgelegd in de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit (EU, 2008), zie Normen luchtkwaliteit. De WHO advieswaarde uit 2005 was voor de jaargemiddelde concentratie NO₂ gelijk aan de EU-grenswaarde namelijk 40 µg/m³. De laatste jaren werden geen inwoners meer blootgesteld aan waarden boven de grenswaarde.

Nieuwe striktere WHO advieswaarde

In september 2021 heeft de WHO nieuwe striktere advieswaarden gepubliceerd (WHO, 2021). Voor stikstofdioxide is deze 10 µg/m³ en daarmee flink lager dan de oude advieswaarde. De volgende update van deze indicator gaat nader in op het grote aantal burgers dat is blootgestelden aan concentraties boven deze striktere advieswaarde.

Nationaal beleid: terugdringen NO₂ concentraties in de lucht

Voor Nederland gelden emissieplafonds voor een aantal luchtverontreinigende stoffen, die zijn vastgelegd in de zogeheten National Emission Ceilings (NEC2010) richtlijn. Hierin was ook de maximale uitstoot van stikstofoxiden vast gelegd. De doelstelling was om hier in 2010 aan te voldoen, maar de Nederlandse uitstoot van stikstofoxiden (NO_x) wat uiteindelijk pas in 2014 gedaald tot onder het (NEC2010) plafond. In de 2016 zijn nieuwe emissiereductiedoelen afgesproken in de NEC-richtlijn 2016/2284 (EU, 2016). Voor stikstofoxiden is voor Nederland tussen 2005 en 2020 een emissiereductie afgesproken van 45%. Vanaf 2030 moet de emissie 61% lager zijn dan in 2005. Voor meer informatie zie Grootschalige luchtverontreiniging de "National Emission Ceilings": emissies, 1990 - 2022.

De Rijksoverheid werkt aan een voortdurende verbetering van de luchtkwaliteit in Nederland. Daarom bestaat er sinds 2009 het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) dat jaarlijks de voorgang in het halen van de wettelijke grenswaarden voor de luchtkwaliteit monitort en rapporteert. Daarnaast heeft het Rijk in januari 2020 het Schone Lucht Akkoord (SLA) afgesloten met een groot aantal gemeenten en provincies. Het doel van het SLA is om in 2030 minimaal 50 procent minder gezondheidsschade te behalen ten opzichte van 2016 voor zover die worden veroorzaakt door binnenlandse bronnen. Het aantal aangesloten gemeenten groeit nog en alle provincies zullen deelnemen. Zie ook SLA op het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO).

Modelberekeningen: geen lokale overschrijdingen in 2020

Naast metingen vullen modelberekeningen informatie over de luchtkwaliteit aan. Voorbeeld is het OPS model waarmee de grootschalige achtergrondconcentratie en de -stikstofdepositie wordt berekend. Boven op de achtergrond wordt de lokale bijdrage berekend in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL; zie 'Nationaal beleid'). De grenswaarde voor de jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide (40 µg NO₂/m³) werd in 2019 langs 0,8 kilometer weg nog overschreden (De Smet et al., 2020). Bijna alle overschrijdingen treden bij binnenstedelijke wegen op (zie Lokale luchtverontreiniging). In 2020 is door mede de coronamaatregelen nergens de NO₂-grenswaarde overschreden (De Smet et al., 2021).

Samen meten aan luchtkwaliteit

Naast het bestaande meetnet van het RIVM en partners, wordt door vele partijen gemeten met passieve samplers. Daarnaast onderzoekt het RIVM met partners nieuwe sensortechnologie, waardoor iedereen zelf kan meten. Een overzicht van deze projecten vindt u op het kennisportaal 'Samen meten aan luchtkwaliteit'. De sensormetingen voldoen momenteel nog niet aan de eisen om ze te kunnen gebruiken voor het bepalen van overschrijdingen van de EU-grenswaarden.