Nutriëntenoverschotten in de landbouw, 1970-2015

Stikstofoverschot

Tussen 1970 en 1986 neemt het stikstofoverschot in de landbouw snel toe door de groeiende niet-grondgebonden (intensieve) veehouderij. Het in 1986 bereikte maximum halveerde daarna in 20 jaar tijd. De laatste 10 jaar is het stikstofoverschot met ongeveer 15 procent verder verminderd. In 2015 is het stikstofoverschot in de landbouw wat gestegen in vergelijking met de jaren ervoor.
Naast een steeds lagere kunstmesttoediening (vanaf 1999) is ook de productie van dierlijke mest flink kleiner geworden (vooral tussen 1994 en 2004). Ook komt er minder mest op landbouwgrond terecht doordat er steeds meer mest afgezet wordt naar buiten de landbouw (o.a. mestverwerking en export naar het buitenland). Tussen 2011 en 2015 is 19 procent van de stikstof uit dierlijke mest afgezet naar buiten de landbouw. Tussen 2006 en 2010 was dit aandeel 14 procent, tussen 2001 en 2005 10 procent en in de jaren negentig schommelde het rond de 5 procent.

Benuttingsgraad stikstof

De aangevoerde meststoffen op landbouwgrond worden steeds beter benut. Tussen 2008 en 2015 werd 59 procent van de op landbouwgrond aangevoerde stikstof omgezet in plantaardige productie. Dit percentage nam toe van rond 47 procent in de jaren negentig naar 51 procent in de periode 2000 - 2003, en 53 procent in de periode 2004 - 2007.

Fosforoverschot

In de afgelopen jaren is het fosforoverschot in de landbouw nagenoeg verdwenen. Dit betekent dus een fosforbenutting op landbouwgrond van bijna 100 procent. Gemiddeld voor de periode 2011-2015 is de fosforbenutting 89 procent. Tussen 2006 en 2010 schommelde het rond de 74 procent, tussen 2001 en 2005 rond 64 procent en in de jaren negentig rond 50 procent.
In de afgelopen 10 jaar komt er minder fosfor op landbouwgrond terecht doordat er minder fosfor via kunstmest gebruikt wordt en ook omdat er steeds meer dierlijk mest afgezet wordt buiten de landbouw. Het aandeel van deze afzet in de dierlijke mestproductie bedroeg tussen 2011 en 2015 voor fosfor 25 procent, terwijl dit tussen 2006 en 2010 nog 18 procent was en in de jaren negentig nog rond de 7 procent schommelde.

Beleid

Om aan de Europese Nitraatrichtlijn (1991) te kunnen voldoen werd in 1998 het systeem van de mestboekhouding (1987) vervangen door het mineralenaangiftesysteem (MINAS). In MINAS werd per bedrijf vastgesteld hoe groot het stikstof- en fosfaatoverschot mocht zijn (MINAS verliesnormen; deze werden in de loop der jaren geleidelijk aangescherpt).
Om voldoende afzetmogelijkheden voor mest te borgen werd in 2002 een stelsel van mestafzetovereenkomsten (MAO's) ingevoerd. Veehouders die te veel mest produceerden waren verplicht MAO's af te sluiten met bijvoorbeeld akkerbouwbedrijven, minder intensieve veehouderijen of mestverwerkende bedrijven.
In 2006 werden MINAS en het MAO-stelsel afgeschaft en voerde Nederland een nieuw mestbeleid in op basis van gebruiksnormen in plaats van verliesnormen. Naast allerlei andere maatregelen zijn de gebruiksnormen tussen 2006 en 2015 voortdurend aangescherpt, en werden de gebruiksnormen voor fosfaat vanaf 2010 afhankelijk van de fosfaattoestand van de bodem. Als aanvullend beleid wordt ook de mestproductie begrensd: in termen van stikstof en fosfaat mag de jaarlijkse Nederlandse mestproductie het niveau van 2002 niet overschrijden (stikstof- en fosfaatplafonds).

• Mestproductie door de veestapel, 1986-2023
• Wettelijke normen voor het gebruik van meststoffen
• Milieudruk thema Vermesting: inleiding en beleid

Invloed van het weer

De schommelingen in de overschotten die jaarlijks optreden, hangen samen met oogstverschillen door jaarlijks wisselende weersomstandigheden. In de grafiek zijn deze schommelingen voor de periode tot 1986 niet zichtbaar omdat destijds het overschot niet jaarlijks berekend werd.