Nutriëntenoverschotten in de landbouw, 1970-2016

Nutriëntenoverschotten groeien tussen 1970 en 1986

Tussen 1970 en 1986 zijn de stikstof- en fosforoverschotten in de landbouw snel toegenomen door de groeiende niet-grondgebonden (intensieve) veehouderij.

Ontwikkeling stikstofoverschot

Tussen 1986 en 2006 halveerde het stikstofoverschot in de landbouw van 775 naar 386 miljoen kg N. De laatste tien jaar is het stikstofoverschot met nog eens ongeveer 10 procent verder afgenomen, maar in 2015 en 2016 is er weer een stijging in vergelijking met de jaren ervoor.

Oorzaken daling stikstofoverschot

Het stikstofoverschot is vooral gedaald door een steeds lagere kunstmesttoediening (vanaf 1999) en kleinere productie van dierlijke mest (vooral tussen 1994 en 2004). In 2015 en 2016 is er echter weer een toename te zien. Dit wordt veroorzaakt door een toename in de aanvoer via dierlijke mest en kunstmest in de afgelopen jaren. Maar met name in de afgelopen 2 jaar wordt dit niet meer gecompenseerd door een hogere afvoer via gewassen.
Ook komt er minder mest op landbouwgrond terecht doordat er steeds meer mest wordt afgezet buiten de landbouw (o.a. mestverwerking en export naar het buitenland). Tussen 2011 en 2016 is 18 procent van de stikstof uit dierlijke mest buiten de landbouw afgezet. Tussen 2006 en 2010 was dit aandeel 14 procent, tussen 2001 en 2005 9 procent en in de jaren negentig schommelde het rond de 5 procent.

Benuttingsgraad stikstof

De aangevoerde meststoffen op landbouwgrond worden steeds beter benut. Tussen 2011 en 2016 werd 58 procent van de op landbouwgrond aangevoerde stikstof omgezet in plantaardige productie. Dit percentage nam toe van rond 47 procent in de jaren negentig naar 52 procent in de periode 2001-2005, en 57 procent in de periode 2006 2010.

Ontwikkeling fosforoverschot en fosforbenutting

De afgelopen jaren is het fosforoverschot in de landbouw nagenoeg verdwenen, hetgeen betekent dat de fosforbenutting op landbouwgrond bijna 100 procent bedraagt. Gemiddeld voor de periode 2011-2016 is de fosforbenutting 89 procent. Tussen 2006 en 2010 schommelde het rond de 73 procent, tussen 2001 en 2005 rond 64 procent en in de jaren negentig rond 50 procent.

Oorzaken daling fosforoverschot

Het fosforoverschot op landbouwgrond is de afgelopen 10 jaar gedaald doordat er minder fosfor via kunstmest wordt gebruikt en er steeds meer dierlijke mest buiten de landbouw wordt afgezet. Het aandeel van deze afzet in de dierlijke mestproductie bedroeg tussen 2011 en 2016 voor fosfor 24 procent, terwijl dit tussen 2006 en 2010 nog 18 procent was en in de jaren negentig nog rond de 6 procent schommelde.

Beleid

Om aan de Europese Nitraatrichtlijn (1991) te kunnen voldoen werd in 1998 het systeem van de mestboekhouding (1987) vervangen door het mineralenaangiftesysteem (MINAS). In MINAS werd per bedrijf vastgesteld hoe groot het stikstof- en fosfaatoverschot mocht zijn (MINAS verliesnormen; deze werden in de loop der jaren geleidelijk aangescherpt).
Om voldoende afzetmogelijkheden voor mest te borgen werd in 2002 een stelsel van mestafzetovereenkomsten (MAO's) ingevoerd. Veehouders die te veel mest produceerden waren verplicht MAO's af te sluiten met bijvoorbeeld akkerbouwbedrijven, minder intensieve veehouderijen of mestverwerkende bedrijven.
In 2006 werden MINAS en het MAO-stelsel afgeschaft en voerde Nederland een nieuw mestbeleid in op basis van gebruiksnormen in plaats van verliesnormen. Naast allerlei andere maatregelen zijn de gebruiksnormen tussen 2006 en 2016 voortdurend aangescherpt, en werden de gebruiksnormen voor fosfaat vanaf 2010 afhankelijk van de fosfaattoestand van de bodem. Als aanvullend beleid wordt ook de mestproductie begrensd: in termen van stikstof en fosfaat mag de jaarlijkse Nederlandse mestproductie het niveau van 2002 niet overschrijden (stikstof- en fosfaatplafonds).

• Mestproductie door de veestapel, 1986-2023
• Wettelijke normen voor het gebruik van meststoffen
• Milieudruk thema Vermesting: inleiding en beleid

Invloed van het weer

De schommelingen in de overschotten die jaarlijks optreden, hangen samen met oogstverschillen door jaarlijks wisselende weersomstandigheden. In de grafiek zijn deze schommelingen voor de periode tot 1986 niet zichtbaar omdat destijds het overschot niet jaarlijks berekend werd.