Nutriëntenoverschotten in de landbouw, 1970-2006

Tussen 1970 en 1986 toename overschotten door een intensievere landbouw

De gestegen import van krachtvoer voor de groeiende veestapel veroorzaakt tussen 1970 en 1986 een toename van de nutriëntenoverschotten in de landbouw. Vooral het ontstaan en de groei van de niet-grondgebonden (intensieve) veehouderij op de zandgronden van het zuiden, oosten en midden van het land dragen hieraan bij.
Bij stikstof wordt dit nog versterkt doordat ook de gehalten in krachtvoer in die periode sterk zijn gestegen. Om in de groeiende behoefte aan ruwvoer te voorzien, is bovendien het gebruik van stikstofkunstmest toegenomen. De toename van het fosforoverschot door de groei van de veestapel is gedeeltelijk afgezwakt door de daling van het fosforgehalte van krachtvoer na 1975.

• Veehouderij: aantallen dieren, 1980-2009

Overschotten sinds 1986 sterk gedaald

In 2006 is het stikstofoverschot met bijna 45 procent en het fosforoverschot met bijna 55 procent afgenomen ten opzichte van 1986. De daling van de overschotten is op gang gekomen na de invoering van de Beschikking superheffing (1984). Hierdoor is het aantal runderen sterk afgenomen. Ook zijn de nutriëntengehalten in krachtvoer, vooral van fosfor, lager. Verder is het gebruik van stikstofmeststoffen aanzienlijk verminderd na 1986.

• Mestproductie door de veestapel, 1986-2023

Daling stikstofoverschot stagneert tussen 1990 en 1998

Het fosforoverschot daalt gestaag, terwijl het stikstofoverschot tussen 1990 en 1998 nauwelijks afneemt. De stagnatie in de daling van het stikstofoverschot komt doordat het mestbeleid in eerste instantie vooral gericht was op terugdringing van het fosfaatgebruik. Na de introductie in 1998 van het Mineralen Aangifte Systeem (MINAS: mineralenboekhouding voor zowel stikstof als fosfor waarbij bij verliezen boven van te voren vastgestelde normen heffing moet worden betaald) komt de daling van het stikstofoverschot weer op gang.

Overschotten in 2003, 2005 en 2006 wijken af van de trend

Vanaf 1999 neemt zowel het stikstof- als het fosforoverschot flink af. De jaren 2003, 2005 en 2006 vormen een uitzondering op de dalende trend. In deze jaren zijn de overschotten hoger dan in het jaar ervoor door vooral tegenvallende gewasopbrengsten. Hierdoor zijn er met het gewas minder mineralen afgevoerd dan in een normaal weerjaar. In 2006 is het stikstofoverschot 4 procent en het fosforoverschot 25 procent hoger dan in 2005.
In 2006 bedraagt het overschot voor stikstof 60 procent en voor fosfor 40 procent van de totale aanvoer van mineralen. Dit komt overeen met een benuttingspercentage van 40 procent respectievelijk 60 procent: een flinke verbetering sinds de invoering van MINAS. Wel zorgt de toename van de overschotten in 2005 en 2006 tijdelijk weer voor lagere benuttingspercentages. In 1997 bedroeg het benuttingspercentage voor stikstof nog 30 procent en voor fosfor 45 procent.

Relevantie

De stikstof- en fosforoverschotten uit de landbouw accumuleren vooral in de bodem. Een deel spoelt uit naar het grondwater, terwijl ook een deel naar de lucht verdampt als stikstofverbindingen (o.a. ammoniak). In deze indicator heeft de term 'overschot' een bredere betekenis dan de term 'netto belasting' die in andere indicatoren in het Milieu- en Natuurcompendium wordt gebruikt. Behalve dat er van het overschot een groot deel terecht komt in het milieu, bevat het overschot onder andere ook de opslag van mest.

• Stikstofbalans van bodem en grondwater, 1986-2013
• Fosforbalans van bodem en grondwater, 1986-2013
• Ammoniakemissie door de land- en tuinbouw, 1990-2022

Beleid

Per 1 januari 2006 is MINAS vervangen door het Nieuwe Mestbeleid waarbij er aanvoernormen voor stikstof en fosfor gelden in plaats van de verliesnormen in het MINAS-systeem.