Nutriëntenoverschotten in de landbouw, 1970-2014

Stikstofoverschot

Het stikstofoverschot in de landbouw is in 2014 met 5 procent gedaald ten opzichte van 2013. Sinds 1986 is de trend dalend, nadat die eerst vanaf 1970 toenam door de groeiende niet-grondgebonden (intensieve) veehouderij. Het in 1986 bereikte maximum halveerde daarna in 20 jaar tijd. De laatste 10 jaar is het stikstofoverschot met een derde verder verminderd.
De aangevoerde meststoffen op landbouwgrond worden steeds beter benut: tussen 2011 en 2014 werd 60 procent van de op landbouwgrond aangevoerde stikstof omgezet in plantaardige productie. In de jaren negentig schommelde dit percentage nog rond de 47 procent. In de tussenliggende periode steeg het naar 52 procent (tussen 2001 en 2005), respectievelijk 56 procent (tussen 2006 en 2010).
Naast een steeds lagere kunstmesttoediening (vanaf 1999) is ook de productie van dierlijke mest flink kleiner geworden (vooral tussen 1994 en 2004). Ook komt er minder mest op landbouwgrond terecht doordat er steeds meer mest afgezet wordt naar buiten de landbouw (o.a. mestverwerking en export naar het buitenland). Tussen 2011 en 2014 is 18 procent van de stikstof uit dierlijke mest afgezet naar buiten de landbouw. Tussen 2006 en 2010 was dit aandeel 16 procent, tussen 2001 en 2005 10 procent en in de jaren negentig schommelde het rond de 5 procent.

Fosforoverschot

In 2014 is het fosforoverschot in de landbouw nagenoeg verdwenen. Dit betekent dus een fosforbenutting op landbouwgrond van bijna 100 procent. Gemiddeld voor de periode 2011-2014 is de fosforbenutting 89 procent. Tussen 2006 en 2010 schommelde het rond de 74 procent, tussen 2001 en 2005 rond 63 procent en in de jaren negentig rond 50 procent.
In de afgelopen 10 jaar komt er minder fosfor op landbouwgrond terecht doordat er minder kunstmest gebruikt wordt en ook omdat er steeds meer dierlijk mest afgezet wordt buiten de landbouw. Het aandeel van deze afzet in de dierlijke mestproductie bedroeg tussen 2011 en 2014 voor fosfor 24 procent, terwijl dit tussen 2006 en 2010 nog 19 procent was en in de jaren negentig nog rond de 7 procent schommelde.

Beleid

Om aan de Europese Nitraatrichtlijn (1991) te kunnen voldoen werd in 1998 het systeem van de mestboekhouding (1987) vervangen door het mineralenaangiftesysteem (MINAS). In MINAS werd per bedrijf vastgesteld hoe groot het stikstof- en fosfaatoverschot mocht zijn (MINAS verliesnormen; deze werden in de loop der jaren geleidelijk aangescherpt).
Om beter te kunnen voldoen aan de gebruiksnormen voor dierlijke mest die zijn vastgelegd in de Nitraatrichtlijn werd in 2002 MINAS vervangen door een stelsel van mestafzetovereenkomsten (MOA's). Veehouders die te veel mest produceerden waren verplicht MAO's af te sluiten met bijvoorbeeld akkerbouwbedrijven, minder intensieve veehouderijen of mestverwerkende bedrijven.
In 2006 voerde Nederland een nieuw mestbeleid in op basis van gebruiksnormen in plaats van verliesnormen. Naast allerlei andere maatregelen zijn de gebruiksnormen tussen 2006 en 2014 voortdurend aangescherpt, en werden de gebruiksnormen voor fosfaat vanaf 2010 afhankelijk van de fosfaattoestand van de bodem. Als aanvullend beleid wordt ook de mestproductie begrensd: in termen van stikstof en fosfaat mag de jaarlijkse Nederlandse mestproductie het niveau van 2002 niet overschrijden (stikstof- en fosfaatplafonds).

Invloed van het weer

De schommelingen in de overschotten die jaarlijks optreden, hangen samen met oogstverschillen door jaarlijks wisselende weersomstandigheden. In de grafiek zijn deze schommelingen voor de periode tot 1986 niet zichtbaar omdat destijds het overschot niet jaarlijks berekend werd.