Landvoetafdruk, 1990-2017

Meer dan driekwart van de Nederlandse landvoetafdruk ligt in het buitenland

Het meeste land is nodig voor het verbouwen van voedsel (32% van de voetafdruk in 2017), hout (29%) en papier (16%) (tabblad Trend). Door de grote rol van importen in onze consumptie is de voetafdruk vooral gelegen in het buitenland. Het betreft bijvoorbeeld landgebruik voor graan uit Frankrijk, soja uit Brazilië, hout uit Scandinavië en katoen uit Turkije. West-Europa, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië zijn de belangrijkste gebieden waar producten voor de Nederlandse markt vandaan komen.(tabblad Kaart).

Biobrandstoffen relatief nieuwe elementen in de voetafdruk

Het gebruik van agrobiomassa (landbouwgewassen zoals mais en koolzaad) voor (motor)brandstoffen zoals biodiesel en bio-ethanol is langzaam in opkomst sinds 2007. Momenteel is het landgebruik daarvan nog beperkt van omvang (253 duizend hectare, ofwel circa 2,4% van de voetafdruk in 2017 (tabblad Productgroepen). Dit zal echter stijgen als het aandeel ervan in de energievoorziening toeneemt. In 2017 bedroeg het aandeel biobrandstof in het totale brandstofverbruik van het wegverkeer nog slechts circa 3% (CBS 2019b). Zie voor meer informatie de CLO-indicator 'Verbruik van hernieuwbare energie voor vervoer, 2005-2019'

Houtige biomassa vooral in biomassaketels

Het aandeel van houtige brandstof (blokken, pellets en chips), zowel voor houtkachels, biomassaketels als voor bijstook in kolencentrales bedraagt circa 9% van onze voetafdruk. Bijstook in centrales kwam sterk op na de eeuwwisseling, maar name weer sterk af sinds 2013. Houtstook door huishoudens nam zeer licht toe sinds de jaren 90 en bedraagt ruim 16 TJ in 2017. Het gebruik van biomassa in ketels bij bedrijven vertienvoudigde sinds de eeuwwisseling en is nu de belangrijkste gebruiker van brandhout (29 TJ in 2017) (CBS 2020).

Totaal houtverbruik weer gestegen

Het landgebruik door consumptie van hout en papier bedroeg in 1990 3,9 miljoen hectare. Tot 2000 nam dit areaal toe tot 5,4 miljoen hectare, waarna het daalde tot 4,1 miljoen ha in 2013, waarna het weer steeg tot 4,8 miljoen hectare in 2017. De totale houtconsumptie in Nederland daalde van ruim 17 miljoen m³rondhout-equivalenten in 2000 naar ruim 13 miljoen m³ in 2013 (Probos, 2020). De crisis in de bouw en de verhoogde inzet van oud papier hebben hier vermoedelijk sterk aan bijgedragen (CEPI 2019). Met name door het aantrekken van de omzet in de bouw (CBS, 2019a) steeg het houtverbruik in 2017 weer naar 15,4 miljoen m³. Ook de papierconsumptie steeg licht sinds 2013. (zie ook CLO indicator Balans voor hout en houtproducten voor Nederland, 2000 -2016)

Toegenomen opbrengsten landbouw

Per inwoner van Nederland ligt het landgebruik voor de consumptie van voedsel rond de 0,2 hectare. De belangrijkste voedselproducten hierin zijn rundvlees, zuivel en varkensvlees. Veel landbouwgrond is nodig voor de productie van veevoer (voornamelijk granen en soja) en voor gebruik als weiland. Het landgebruik voor de voedselconsumptie in 2017 (3,3 miljoen hectare) bedraagt anderhalf maal het agrarisch areaal van Nederland (2,2 miljoen ha). In 1990 bedroeg het landgebruik voor voedselconsumptie nog 3,9 miljoen hectare. Ondanks een bevolkingsgroei van bijna 15% sinds 1990 is het ruimtebeslag voor voeding dus afgenomen. Dit komt vooral door toegenomen opbrengsten in de landbouw. Zo lag bijvoorbeeld de mondiaal gemiddelde opbrengst per hectare van granen in 2017 circa 50 % hoger dan in 1990 (FAO, 2019).

Landgebruik per Nederlander en wereldburger

Het landgebruik door Nederlandse consumptie bedraagt momenteel circa 0,6 hectare per persoon. Dit ligt lager dan het mondiale gemiddelde, ondanks het relatief hoge welvaart- en consumptieniveau in Nederland. Het consumptiepatroon bevat relatief veel vlees en zuivel, wat meer land vergt dan plantaardige producten. Deze producten stammen echter overwegend uit een relatief efficiënte, intensieve veehouderij. Onze groenten komen voor een groot deel uit kassen, die een zeer hoge productie per hectare hebben. Aardappelen, granen, fruit, spijsolie en suiker komen overwegend uit de relatief productieve Europese landbouw. Daarnaast is de inzet van biomassa voor energie nog gering.

Mondiaal grote verschillen in landvoetafdruk per persoon

Per wereldburger wordt ruim 0,65 hectare land gebruikt (in 2015), maar hierin zitten grote verschillen (tabblad Landgebruik wereldburgers). In welvarende dunbevolkte regio's, zoals Noord-Amerika, is het landgebruik veel hoger dan in armere dichtbevolkte regio's, zoals India. Op mondiaal niveau is het landgebruik per persoon voor voeding - net als in Nederland- de afgelopen jaren licht afgenomen (Alexander et al., 2015). Door de toenemende wereldbevolking en welvaart is het totale agrarische areaal wel 12% toegenomen over de periode 1990 - 2013, ten koste van natuurgebieden, met name in tropische regio's als Zuid-Amerika en Zuidoost Azië. Door het verder verhogen van agrarische productiviteit, met name in Zuid-Amerika, Afrika, China en Oost-Europa kan de wereldvoedselproductie naar verwachting nog verder toenemen. Daar staat echter tegenover dat de wereldbevolking en de welvaart de komende decennia naar verwachting blijven groeien, de vraag naar biobrandstoffen zal toenemen, en veel landbouwgrond onbruikbaar wordt door erosie, verzilting, verstedelijking en woestijnvorming, waardoor toch meer natuurlijke gebieden moeten worden ontgonnen (UNCCD 2017). Dit zal inhouden dat de huidige achteruitgang aan biodiversiteit zal aanhouden. Naar schatting is het aantal uitstervende soorten momenteel circa 100-1000 maal zo hoog dan in de oorspronkelijke natuurlijke situatie (Steffen et al, 2015).