Ammoniak in lucht, 2005-2019

Concentraties

Op 6 LML meetstations meet het RIVM elk uur met geavanceerde apparatuur (miniDOAS) de ammoniakconcentratie in de lucht. Daarnaast meet het RIVM op meer dan 300 meetpunten in ruim 80 Natura 2000-gebieden met simpelere apparatuur: passieve samplers, ook wel Gradko meetbuisjes genoemd. Deze Gradko meetbuisjes hangen nu ook op 2 andere LML meetstations (Eibergen en Huijbergen). Hier werd tot 2016 gemeten met de geavanceerde apparatuur. De meetbuisjes meten de gemiddelde ammoniakconcentratie in de lucht over een hele maand.
Om de ontwikkeling van de concentraties in de tijd te volgen worden de metingen van de 8 LML stations gecombineerd met de metingen van 27 MAN gebieden die al vanaf de oprichting van het MAN meten. We gebruiken een vast aantal meetstations, omdat door een wijzigend aantal meetstations een vertekend beeld van de ontwikkeling van de concentraties in de tijd zou kunnen ontstaan. Het gemiddelde van de 35 meetlocaties kwam in 2019 uit op 7,7 µg/m³. De variatie van jaargemiddelde concentraties in de afgelopen jaren is bijna geheel te verklaren uit verschillen in meteorologische omstandigheden tussen de jaren. In de jaren 2018 en 2019 zijn de ammoniakconcentraties aanzienlijk hoger dan in de jaren daarvoor. Dit komt deels door de weersomstandigheden in 2018 en 2019 (lange droge periodes en hoge temperaturen). Vooral 2018 was een extreem jaar, dat door het RIVM nog verder onderzocht zal worden.
Voor een volledig beeld van de ammoniakconcentratie over Nederland gebruikt het RIVM modelberekeningen, die het elk jaar ijkt aan alle beschikbare metingen die niet lokaal beïnvloed zijn. In 2019 is voor het eerst ruimtelijk gekalibreerd (zie GCN-kaarten; RIVM, 2020). Voorheen werd hier een vaste landelijke factor voor gebruikt. De kaart toont de hoogste berekende concentraties in gebieden met veel emissies. Langs de kust zijn de concentraties het laagst omdat hier relatief schone lucht het land binnenkomt en er weinig bronnen aanwezig zijn. De gemodelleerde landelijk gemiddelde ammoniakconcentratie was 7,7 µg/m³ in 2019.

Bronnen

De agrarische sector is de belangrijkste bron voor ammoniak in de lucht. Ammoniak komt vrij uit stallen, mestopslagen, bij aanwending van (kunst)mest op het land en tijdens beweiding. Deze bronnen nemen in totaal ca. 85% van de emissie in Nederland voor hun rekening.

Gedrag in de atmosfeer

Ammoniak is een gasvormige component. Het kan uit de atmosfeer worden verwijderd door droge en natte depositie. Ammoniak wordt in de atmosfeer in combinatie met zwaveldioxide en stikstofdioxide ook gedeeltelijk omgezet in ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat. Ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat zijn zogeheten secundaire aerosolen; ze leveren een substantiële bijdrage aan de fijnstofconcentraties.
Ammoniak kent een relatief korte verblijftijd in de atmosfeer in de orde van enkele uren tot een dag. De concentraties zijn dichtbij bronnen hoog en nemen met de afstand van de bron snel af door verdunning. Toch deponeert slechts een beperkte hoeveelheid van de uitgestoten ammoniak dichtbij de bron (voor een lage bron (b.v. een stal) deponeert ongeveer 30% binnen 20 km).

Effecten

Ammoniak levert een bijdrage aan de vermesting en de potentiele verzuring van de bodem en het bodem- en oppervlaktewater. De depositie van stikstof (waaronder ammoniak) en zwavel draagt bij aan veranderingen in de bodemchemie, de (oppervlakte)waterkwaliteit en het biodiversiteitsverlies.