Ammoniak in lucht, 2005-2023

Concentraties

Op 8 meetstations van het landelijk meetnet luchtkwaliteit (LML) meet het RIVM elk uur met geavanceerde apparatuur (miniDOAS) de ammoniakconcentratie in de lucht. Daarnaast meet het RIVM op meer dan 300 meetpunten in ruim 80 Natura 2000-gebieden met simpelere apparatuur: passieve samplers, ook wel Gradko meetbuisjes genoemd. De meetbuisjes meten de gemiddelde ammoniakconcentratie in de lucht over een hele maand.

Om de ontwikkeling van de concentraties in de tijd te volgen worden de metingen van 8 LML stations gecombineerd met de metingen van 27 Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden (MAN) gebieden die al vanaf de oprichting van het MAN (2005) meten. Hiervoor worden steeds dezelfde 35 meetstations gebruikt, omdat door wijzigingen in de meetstations een vertekend beeld van de ontwikkeling van de concentraties in de tijd zou kunnen ontstaan. Het gemiddelde van de 35 meetlocaties kwam in 2023 uit op 4,8 µg/m³. De  variatie van jaargemiddelde concentraties in de afgelopen jaren is bijna geheel te verklaren uit verschillen in meteorologische omstandigheden tussen de jaren. In de jaren 2018 en 2019 zijn de ammoniakconcentraties aanzienlijk hoger dan in de jaren daarvoor. Dit komt vooral door de warme, zonnige en droge weersomstandigheden in die jaren. De lage concentraties in 2023 zijn vooral het resultaat van de grote hoeveelheid neerslag in dit jaar.

Voor een landsdekkend beeld van de ammoniakconcentratie gebruikt het RIVM modelberekeningen, die elk jaar geijkt worden aan metingen. De kaart toont de hoogste berekende concentraties in gebieden met veel emissies. Langs de kust zijn de concentraties het laagst omdat hier relatief schone lucht het land binnenkomt en er weinig bronnen aanwezig zijn.  

Bronnen

De agrarische sector is de belangrijkste bron voor ammoniak in de lucht. Ammoniak komt vrij uit stallen, mestopslagen, bij aanwending van (kunst)mest op het land en tijdens beweiding. Deze bronnen nemen in totaal ca. 85% van de emissie in Nederland voor hun rekening. 

Gedrag in de atmosfeer

Ammoniak is een gasvormige component. De concentraties van ammoniak zijn dichtbij bronnen hoog en nemen met de afstand van de bron snel af door verdunning. Ammoniak heeft een verblijftijd in de atmosfeer in de orde van enkele uren tot een dag. Het kan uit de atmosfeer worden verwijderd door droge en natte depositie. Daarbij deponeert slechts een beperkte hoeveelheid van de uitgestoten ammoniak dichtbij de bron (voor een lage bron (bijv. een stal) deponeert ongeveer 30% binnen 20 km).

Ammoniak wordt daarnaast in de atmosfeer in combinatie met zwaveldioxide en stikstofdioxide ook omgezet in ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat. Ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat zijn zogeheten secundaire aerosolen; ze leveren een substantiële bijdrage aan de fijnstofconcentraties. In de vorm van ammoniumsulfaat of ammoniumnitraat kan de uitgestoten ammoniak over veel grotere afstanden getransporteerd worden.

Effecten

Ammoniak levert een bijdrage aan de vermesting en de potentiële verzuring van de bodem en het bodem- en oppervlaktewater. De depositie van stikstof (waaronder ammoniak) en zwavel draagt bij aan veranderingen in de bodemchemie, de (oppervlakte)waterkwaliteit en het biodiversiteitsverlies in de natuur.