Ammoniakemissie door de land- en tuinbouw, 1990-2017

Toename ammoniakemissie in 2017

De ammoniakemissie is in 2017 met 4 kiloton toegenomen ten opzichte van 2016. (zie cijfers in de tabbladen onder de grafieken). De toename komt door het hogere gehalte aan stikstof in de mest van rundvee in 2017. Het hogere stikstofgehalte compenseerde ruimschoots het effect van de afname van het aantal koeien.

Trend ammoniakemissie vanaf 2013

Als gevolg van de afschaffing van het melkquotum per 1 april 2015 nam de melkveestapel flink toe. Het hoogste punt werd bereikt in 2016. In 2017 werd er minder rundvee gehouden dan 2016, dit kwam door de invoer van het fosfaatreductiepakket (CBS, 2018).
Tot 2016 werd het effect van de groei van de melkveestapel op de ammoniakemissie gecompenseerd door

• toename van emissiearme huisvesting,
• grotere mestafzet buiten de landbouw en
• groter aandeel mestinjectie bij het toedienen van de mest.

Ammoniakemissie met ruim 65% verminderd sinds 1990

In de periode 1990-2017 zijn de emissies van ammoniak met 65% afgenomen; in de periode 1990-2000 was de afname het sterkst. Deze afname is het gevolg van krimp van de veestapel, eiwitarm voer, afdekken van mestopslagen, emissiearm bemesten en emissiearme stallen. De grootste reductiebijdrage levert emissiearme bemesting (De Haan et al., 2009; CDM, 2014). Bij emissiearm bemesten vervluchtigt er weinig ammoniak, waardoor er meer stikstof in de bodem beschikbaar komt voor het gewas en er minder kunstmest nodig is. Ondanks dat de Nederlandse landbouwsector de emissies sinds 1990 meer dan heeft gehalveerd, is de intensiteit van ammoniakemissie per hectare landbouwgrond nog 60 kg ammoniak en daarmee de (op Malta na) hoogste in de EU (Eurostat/EEA, 2019), zie tabblad "in EU" voor de grafiek.

Overschrijding van het NEC plafond

Het Nederlandse beleid voor de luchtkwaliteit is gebaseerd op internationale afspraken en normen. De emissieplafonds worden door de Verenigde Naties en de EU samen met Nederland afgesproken en zijn voor ammoniak terug te vinden in het Gotenburg Protocol en de NEC-richtlijn. De totale emissie van ammoniak in Nederland bedroeg in 2017 afgerond 132 miljoen kg, en ligt daarmee boven het vastgestelde EU-NEC plafond van 128 miljoen kg vanaf 2010 (EU, 2001); de land- en tuinbouw droeg aan dit totaal 114 miljoen kg bij. Omdat Nederland een uitzondering heeft aangevraagd en gekregen (zie Aanpassingen methode) wordt Nederland niet in gebreke gesteld.

• Grootschalige luchtverontreiniging de "National Emission Ceilings": emissies, 1990 - 2022

Beleid ter vermindering ammoniakemissie

Nadat in de jaren negentig van de vorige eeuw het breedwerpig bovengronds uitrijden van mest al werd verboden, is vanaf 2008 het in twee werkgangen uitrijden en onderwerken van mest op bouwland niet meer toegestaan. Het effect van dit verbod is in 2014 onderzocht. Gebleken is dat op bouwland ongeveer twee derde deel van de mest geïnjecteerd wordt. Hierdoor is de berekende emissie sinds 2005 nog verder gedaald.

In 2015 is het Besluit emissiearme huisvestingssystemen landbouwdieren gepubliceerd. Hierin zijn de maximale emissiewaarden voor een stal aangescherpt ten opzichte van het Besluit Huisvesting (www.infomil.nl). Varkens-, kippen- en kalkoenenhouders moeten op bedrijfsniveau voldoen aan de maximale emissiewaarde, en dus kan een veehouder een traditionele stal (mits voor 2007 gebouwd) compenseren met een andere stal die meer emissiereductie behaalt. Voor veehouders die hun bedrijf gaan beëindigen, geldt dat ze door voeraanpassingen of het beperken van de dieraantallen de emissiereductie mogen behalen. Melkveehouders die permanent opstallen hebben alleen te maken met emissie-eisen aan stallen die na 1 april 2008 zijn gebouwd, melkveehouders die beweiden hebben sinds 2015 te maken met emissie-eisen. Voor andere diercategorieën zijn er nog geen emissie-eisen.

In Noord-Brabant en Limburg hebben boeren te maken met provinciaal beleid voor huisvesting dat verder gaat dan het landelijk beleid. Deze strengere eisen zijn vooral voor de nationale emissie van de varkens bepalend voor het niveau van de emissie.

Aanpassingen methode

Bij de berekening van de emissies in 2017 is een aantal aanpassingen in de rekenmethodiek aangebracht. Voor een volledig overzicht van alle wijzigingen, zie: van Bruggen et al. (2019). Voor een volledig overzicht van de gebruikte methodieken kunt u terecht in Lagerwerf et al. (2019). Belangrijkste wijziging is dat in 2017 de emissies van mestbewerking en mestverwerking op genomen in de cijfers. Dit betekent dat de ammoniakemissies over de hele tijdreeks zijn toegenomen met 0,014 kiloton in 1990 en 0,9 kiloton in 2016.

Bij het vaststellen van de NEC plafonds begin deze eeuw waren nog niet alle bronnen bekend die de Emissieregistratie nu vaststelt, zoals de toegevoegde emissies van mestbewerking en mestverwerking. Daarom heeft Nederland een uitzondering aangevraagd en gekregen waarmee deze eerder ontbrekende bronnen niet meetellen voor het NEC-plafond.