Landvoetafdruk, 1990-2013

Meer dan driekwart van de Nederlandse landvoetafdruk ligt in het buitenland

Het meeste land is nodig voor het verbouwen van voedsel (38 % van de voetafdruk in 2013) en hout en papier (36 %) (tabblad Trend). Door de grote rol van importen in onze consumptie is de voetafdruk vooral gelegen in het buitenland. Het betreft bijvoorbeeld graan uit Frankrijk, Soja uit Brazilië, hout uit Scandinavië en katoen uit Turkije. West-Europa, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië zijn de belangrijkste gebieden waar producten voor de Nederlandse markt vandaan komen (tabblad Kaart).

Biobrandstoffen en kweekvis nieuwe elementen in de voetafdruk

Het landgebruik van agrobiomassa (landbouwgewassen) voor energieopwekking is nog beperkt van omvang: 286 duizend hectare, ofwel ruim 3% van de voetafdruk in 2013 (tabblad Productgroepen). Dit zal echter stijgen als het aandeel daarvan in de energievoorziening toeneemt, zoals een toenemend aandeel biobrandstoffen in benzine en diesel. Ook in de visteelt worden steeds meer plantaardige grondstoffen ingezet, zoals bijvoorbeeld soja in zalmkwekerijen. De toenemende consumptie van omnivore kweekvissen zoals tilapia en pangasius -die reeds een overwegend plantaardig dieet krijgen - draagt hier eveneens aan bij. Exacte cijfers ontbreken, maar naar schatting vergt dit circa 20 duizend hectare voor in Nederland geconsumeerde kweekvis.

Minder rund, maar meer zuivelconsumptie

Per inwoner van Nederland ligt het landgebruik voor de consumptie van voedsel rond de 0,2 hectare. De belangrijkste voedselproducten hierin zijn rundvlees, zuivel en varkensvlees. Veel landbouwgrond is nodig voor de verbouw van veevoer (voornamelijk granen en soja) en voor gebruik als weiland.
Het landgebruik voor de voedselconsumptie in 2013 (3,2 miljoen hectare) bedraagt bijna anderhalf maal het agrarisch areaal van Nederland (2,2 miljoen ha). In 1990 bedroeg het landgebruik voor voedselconsumptie nog 3,9 miljoen hectare. Ondanks een bevolkingsgroei van bijna 13% sinds 1990 is het ruimtebeslag voor voeding dus afgenomen. Dit komt vooral door toegenomen opbrengsten in de landbouw. Zo lag bijvoorbeeld de mondiaal gemiddelde opbrengst per hectare van granen in 2013 circa 40% hoger dan in 1990 (FAO).

Houtverbruik gedaald

Het landgebruik door consumptie van hout en papier bedroeg in 1990 3,6 miljoen hectare. Tot 2000 nam dit areaal toe tot 4,8 miljoen hectare, waarna het daalde tot 3,1 miljoen ha in 2013. De totale houtconsumptie in Nederland daalde van ruim 16 miljoen m³ in 2000 naar minder dan 11 miljoen m³ in 2013 (Probos, 2014). De crisis in de bouw en de verhoogde inzet van oud papier hebben hier vermoedelijk sterk aan bijgedragen. Zo daalde de productie in de bouwsector van 89 miljard euro in 2000 naar 78 miljard in 2013, na een piek in 2008 van 103 miljard (CBS). De de inzet van oud papier in de Europese papierproductie nam toe van 52% in 2000 tot 72% in 2013, terwijl de totale papierconsumptie licht daalde (CEPI).

Landgebruik per Nederlander en wereldburger

Het landgebruik door Nederlandse consumptie bedraagt momenteel circa 0,51 hectare per persoon. Dit ligt lager dan het mondiale gemiddelde, ondanks het relatief hoge welvaart- en consumptieniveau in Nederland. Het consumptiepatroon bevat relatief veel vlees en zuivel, wat meer land vergt dan plantaardige producten. Deze producten stammen echter overwegend uit een relatief efficiënte, intensieve veehouderij. Onze groenten komen voor een groot deel uit kassen, die een zeer hoge productie per hectare hebben. Aardappels, granen, fruit, spijsolie en suiker komen overwegend uit de relatief productieve Europese landbouw. Daarnaast is de inzet van biomassa voor energie nog gering.

Mondiaal grote verschillen in landvoetafdruk per persoon

Per wereldburger wordt ruim 0,6 hectare land gebruikt (in 2007), maar hierin zitten grote verschillen (tabblad Landgebruik wereldburgers). In welvarende dunbevolkte regio's, zoals Noord-Amerika, is het landgebruik veel hoger dan armere dichtbevolkte regio's, zoals India. Op mondiaal niveau is het landgebruik per persoon voor voeding-net als in Nederland- de afgelopen jaren licht afgenomen (Alexander et al., 2015). Door de toenemende wereldbevolking en welvaart is het totale agrarische areaal wel 12% toegenomen over de periode 1990 - 2013, ten koste van natuurgebieden, met name in tropische regio's als Zuid-Amerika en Zuid-oost Azië. Door het verder verhogen van agrarische productiviteit, met name in Zuid-Amerika, Afrika, China en Oost-Europa kan de wereldvoedselproductie naar verwachting nog verder toenemen. Daar staat echter tegenover dat de wereldbevolking en de welvaart de komende decennia naar verwachting blijven groeien, de vraag naar biobrandstoffen zal toenemen, en veel landbouwgrond onbruikbaar wordt door erosie, verzilting, verstedelijking en woestijnvorming, waardoor toch meer natuurlijke gebieden moeten worden ontgonnen (UNCCD 2017). Dit zal inhouden dat de huidige achteruitgang aan biodiversiteit verder zal toenemen. Naar schatting is het aantal uitstervende soorten momenteel circa 100-1000 maal zo hoog dan in de oorspronkelijke natuurlijke situatie (Steffen et al, 2015).

• Nederlandse biodiversiteitsvoetafdruk, 1990 - 2010