Zuivering van stedelijk afvalwater: stikstof en fosfor, 1981-2023

Rioolwaterzuiveringsinstallaties

Eind 2023 waren er in Nederland 313 rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) in werking. Vrijwel al het afvalwater van huishoudens en bedrijven, en hemelwater wat via dakgoten en straatkolken in het riool belandt, wordt gezuiverd in deze installaties. De rioolwaterzuivering is een taak van de waterschappen. In 2023 is in totaal 2,25 miljard m³ rioolwater verwerkt, een recordhoeveelheid en dus veel meer dan in 2022 (1,81 miljard m³). De hoeveelheden fluctueren soms sterk door verschil in neerslaghoeveelheden en daardoor fluctuerende aanvoer van hemelwater: 2022 was een relatief droog jaar en 2023 was het natste jaar ooit gemeten.

• Zie ook: Statline: Zuivering van stedelijk afvalwater; per regionale waterkwaliteitsbeheerder 

Stikstoflozing

De succesvolle aanpak van de stikstofverwijdering op rioolwaterzuiveringsinstallaties heeft ertoe geleid dat de lozing van stikstof via het effluent (het gezuiverde afvalwater) in de laatste twintig jaar ruim is gehalveerd. In deze periode zijn door de waterschappen omvangrijke investeringen gedaan om dit resultaat te bereiken. De genomen maatregelen zijn het gevolg van de strenge eisen in de EU Richtlijn Stedelijk Afvalwater (zie onder andere Europese Commissie, 2004). Door de recordhoeveelheid afvalwater is de restlozing van stikstof in 2023 wel 17% hoger dan in 2022. 

Fosforlozing vanaf 1985 sterk gedaald

De lozing van fosfor via het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties, en daarmee ook de belasting van het oppervlaktewater, is sinds 1985 met bijna 85% procent gedaald. Dit is het gevolg van de invoering van fosfaatvrije (kleding)wasmiddelen in de periode 1985-1990 en een verbeterde fosfaatverwijdering tijdens het zuiveringsproces in de periode 1990 tot heden. De restlozing van fosfor was in 2023 10% hoger dan in 2022, een gevolg van het record aan rioolwater. 

• Belasting van het oppervlaktewater 

Fosfaataanvoer door het gebruik van vaatwasmiddelen neemt af

De hoeveelheid fosfor in het influent (het aangevoerde afvalwater) van de rioolwaterzuiveringsinstallaties is in de periode 2000-2007 geleidelijk gestegen tot 41 ton fosfor (P) per dag. Dit kwam onder andere door stijgende inwoneraantallen, maar ook door het toenemend gebruik van fosfaat houdende vaatwasmiddelen. Na 2010 fluctueert de hoeveelheid fosfor in het influent rond 36-37 ton P per dag omdat is overgegaan tot de productie van fosfaatarme vaatwasmiddelen, mede als gevolg van EU-regelgeving op dit gebied. 

Verwijderingsrendement rond 85 procent

Volgens de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater moet het landelijk zuiveringsrendement voor zowel fosfor als stikstof minstens 75 procent bedragen. Deze doelstelling is voor fosfor reeds in 1996 behaald. In 2023 was het rendement voor fosfor 86,1 procent en voor stikstof 83,7 procent (CBS, 2025a,b). Door verbeterde zuiveringsprocessen is in de periode 1990-2023 ook het zuiveringsrendement van zuurstofbindende stoffen toegenomen.