Milieucondities in water en natuurgebieden, 1990 - 2010

Milieucondities verbeteren

Sinds 1990 zijn de milieu- en watercondities in natuurgebieden verbeterd. Milieudruk door vermesting, verzuring, verdroging en slechte waterkwaliteit nemen allemaal af. De milieudruk is echter nog zo hoog dat leefgebieden van veel soorten niet een optimale kwaliteit hebben. Doordat duurzame condities nog niet bereikt zijn, blijven ook veel bedreigde soorten afnemen.

Verzuring is afgenomen, maar vermesting veroorzaakt nog veel problemen

Door nationaal en internationaal milieubeleid is de lucht schoner geworden, waardoor minder zuur en stikstof terecht komt op natuur (Buijsman ea, 2010). Ondanks deze verbeteringen blijft de verontreiniging via de lucht toch nog te hoog voor duurzaam behoud van veel natuur. De bodemverzuring gaat wel veel trager dan vroeger, maar het zet nog steeds door. Momenteel is het nu vooral de stikstof uit de 'zure regen' die de oorzaak is van acute problemen in de natuur. De acute problemen worden vooral veroorzaakt door stikstof dat zowel verzurend als vermestend werkt. In veel leefgebieden binnen Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Natura 2000 zijn de deposities nog hoger dan de zogenoemde kritische depositie. Teveel stikstof in de bodem is een belangrijke oorzaak voor de achteruitgang van zeldzame soorten. Kwetsbare plantensoorten verdwijnen wanneer de hoeveelheid stikstof die op de bodem valt het kritisch depositieniveau overschrijdt. Volgens modelberekeningen daalt de laatste paar jaren de stikstofdepositie in natuurgebieden nog. In metingen in Natura 2000-gebieden is een afname van de ammoniakconcentratie in de lucht niet zichtbaar.

Milieucondities in zoet- en zoutwater verbeteren

De waterkwaliteit van Nederlandse zoete en zoute wateren verbetert geleidelijk door nationaal en internationaal beleid. Een belangrijk knelpunt is de eutrofiering door de meststoffen stikstof en fosfor, zoals weergegeven in de vermesting zoet oppervlaktewater. De hoogste overschrijding van de normen is voor fosfor in de regionale wateren, zoals meren, sloten, kanalen en beken. De grote rivieren voldoen al bijna aan de norm. In de beoordeling van de Kaderrichtlijn Water (KRW) heeft de helft van de waterlichamen een onvoldoende beoordeling voor stikstof en fosfor. Daarmee bepalen de hoge concentraties de onvoldoende ecologische toestand van de waterlichamen en is de waterkwaliteit nog onvoldoende om de waterafhankelijke biodiversiteit duurzaam te beschermen (van Puijenbroek et al., 2010).

Het belangrijkste knelpunt qua milieudruk in de zoute wateren is nu de hoge stikstofconcentratie. Die ligt in 2011 gemiddeld nog 2 keer boven de norm. In de Waddenzee en de Noordzee vertoont de stikstofconcentratie een stijging sinds 2004 waarbij de concentraties in 2011 de hoogste zijn van de laatste 10 jaar.

• Vermesting in meren en plassen, 1980 - 2014
• Vermesting van oppervlaktewater, 1990 - 2021
• Vermesting in grote rivieren, 1970-2014
• Fysisch-chemische waterkwaliteit KRW, 2021

Verdroging is een hardnekkig knelpunt dat niet gemonitord wordt

Voor het behoud van biodiversiteit op het land is een juiste vochttoestand belangrijk. Veel natuurgebieden zijn verdroogd door een ongunstige grondwaterstand en/of -kwaliteit. Het natuurbeleid stelt zich als doel om deze situatie te verbeteren. Volgens een IPO/RIZA- enquête uit 2004, is sinds 1990 3% van het verdroogde areaal volledig hydrologisch hersteld (IPO/RIZA, 2005). 13% zou gedeeltelijk zijn hersteld. Volgens de provincies was in 2006 circa 222.000 hectare van de natuurgebieden in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) verdroogd gebied. Hiervan behoort 70.000 hectare tot de Natura 2000-gebieden. Een recenter overzicht van de toestand van verdroging ontbreekt door het ontbreken van landelijke monitoring.

Natuur- en waterbeleid

In het natuurbeleid wordt gestreefd naar milieucondities die behoud van biodiversiteit mogelijk maken. Het Nederlandse natuurbeleid streeft naar duurzame condities in 2020 voor het voortbestaan van alle in 1982 voorkomende soorten en populaties (EL&I, 2011). Deze condities worden met name nagestreefd in de natuurgebieden uit de Ecologische Hoofdstructuur of de Europees beschermde Natura 2000 gebieden. Veel aandacht gaat uit naar de planten- en diersoorten die worden bedreigd of die kwetsbaar zijn en op de zogenoemde Rode Lijsten staan. In alle soortgroepen blijkt meer dan één derde van alle soorten bedreigd te zijn. In Nederland bedreigen vooral vermesting, verzuring, verdroging, de slechte waterkwaliteit en het gebrek aan ruimtelijke samenhang het behoud van intacte ecosystemen met de bijbehorende inheemse planten en dieren.

Veel gebieden hebben een groot oppervlak water en worden in het natuurbeleid beschermd voor het voorkomen van bijzondere soorten of habitattypen. Daarnaast zijn in het waterbeleid ook generieke doelstellingen vastgelegd in de Kaderrichtlijn Water (KRW); de ecologische normen. Die ecologische normen zijn daarbij, net als voor natuurgebieden, afgeleid van condities die soorten nodig hebben om voor te kunnen komen. Gezien deze overeenkomsten in het beleid zijn milieucondities in water en natuurgebieden samen beschreven.

Beleidsdoelstellingen

Deze indicator verwijst naar de volgende doelen en nationale belangen van de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte :

• Het waarborgen van een leefbare en veilige omgeving waarin unieke natuurlijke en cultuur-historische waarden behouden zijn (leefbaar en veilig)
• Nationaal belang 8: Verbeteren van de milieukwaliteit (lucht, bodem, water) en bescherming tegen geluidsoverlast en externe veiligheidsrisico's
• Nationaal belang 11: Ruimte voor behoud en versterking van (inter)nationale unieke cultuur-historische en natuurlijke kwaliteiten
  

Dezelfde indicator is een algemene biodiversiteitsindicator voor de Conventie van Biodiversiteit en refereert van het algemene natuurdoelstelling ten aanzien van het streven naar duurzame condities voor het voortbestaan van alle in 1982 voorkomende soorten en populaties. De indicator is ook relevant voor monitoring van waterkwaliteitsdoelen.