Vermesting in meren en plassen, 1980 - 2014

Vermesting van meren en plassen is verminderd sinds 1985

De concentraties van fosfor en chlorofyl-a zijn sterk gedaald sinds 1985 en het doorzicht is verbeterd, terwijl de stikstofconcentratie in de periode 1980-2014 nauwelijks is gedaald. De gemiddelde fosforconcentratie en de concentratie aan algen zijn sinds 2007 vrijwel stabiel gebleven. Het gemiddelde doorzicht verbetert gedurende de hele periode 1980-2014. Het percentage van de meren dat aan de streefwaarde uit de Kaderrichtlijn Water voldoet neemt bij fosfor, algen en het doorzicht toe, bij stikstof blijft dit percentage ongeveer gelijk gedurende de hele periode. Het percentage met een slechte kwaliteit neemt bij alle onderdelen sterk af gedurende deze periode.
In de periode 1980-1985 bereikten de nutriëntenconcentraties de hoogste waarden en waren de meeste meren en plassen zeer eutroof (voedselrijk). Door de aansluiting van huizen op het riool, zuivering van afvalwater, fosfaatvrije wasmiddelen en vermindering van emissies van de industrie zijn de gehalten sterk gedaald. De uit- en afspoeling van landbouwgronden is de afgelopen decennia echter minder afgenomen en is nu de belangrijkste bron van nutriënten geworden (zie Compendium-indicator "Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2022"). De emissies vanuit landbouw zijn sterk afhankelijk van de neerslag, in natte jaren zijn de emissies veel hoger dan in droge jaren. Bij veel meren wordt 's zomers IJsselmeer- of Rijnwater ingelaten om watertekorten tegen te gaan. De lagere nutriëntconcentraties in het IJsselmeer hebben daarom een positief effect op de waterkwaliteit van veel meren.

Eutrofiëring bepaalt waterkwaliteit in meren en plassen

De eutrofiëring (ook wel vermesting genoemd) van meren en plassen wordt uitgedrukt in de concentraties van de nutriënten stikstof en fosfor, het doorzicht en het gehalte aan algen, uitgedrukt in chlorofyl-a. Hoge gehalten van nutriënten leiden tot hoge gehalten aan algen. Als er veel algen in het water zijn, kan er weinig licht doordringen en neemt het doorzicht af. Doorzicht is een belangrijke graadmeter voor eutrofiëring, maar heeft ook andere oorzaken. Het doorzicht hangt namelijk ook af van de mate van opwerveling van organisch materiaal of slib. Lage concentraties aan algen en een goed doorzicht zijn belangrijk voor de beleving van watersporters

Meren kwetsbaar voor vermesting

Meren zijn het meest kwetsbare oppervlaktewater voor vermesting. Dit komt doordat het stilstaande wateren zijn, waardoor ze gevoelig zijn voor algenbloei. Afgestorven plantenmateriaal blijft achter in het meer, waaruit weer voedingsstoffen vrijkomen. Hierdoor duurt het heel lang voordat maatregelen om de nutriëntenconcentraties te verlagen effect hebben. Bij hoge gehalten van algen en specifiek bij blauwalgen (algenbloei) is het water ongeschikt als zwemwater. Dit kan leiden tot zwemverboden. Als het doorzicht heel beperkt is, en er geen licht op de bodem komt, kunnen waterplanten niet kiemen. Witvis (onder andere brasem en karper) kan dan dominant aanwezig zijn. Tevens zorgt brasem ervoor dat waterplanten niet kunnen groeien, doordat zij in de bodem voedsel zoeken en het bodemmateriaal opwervelen. Voor jonge roofvis, zoals snoek, zijn waterplanten belangrijk als schuilmogelijkheden. Bij veel witvis, weinig roofvis en weinig waterplanten blijft het water troebel, en zelfs als de nutriëntenconcentraties lager worden, duurt herstel lang.

Beleidsdoelstellingen

De doelstellingen voor waterkwaliteit in meren en plassen zijn in de Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgelegd. De meeste meren zijn aangemerkt als sterk veranderde wateren. In de KRW zijn normen vastgesteld per watertype die gelden voor de natuurlijke wateren, de Goede Ecologische Toestand (GET). Voor sterk veranderde wateren, wat de meeste meren zijn, kan per waterlichaam een andere norm worden vastgesteld, het Goede Ecologische Potentieel (GEP). In deze overzichten is de waterkwaliteit gerelateerd aan de GET, maar omdat die kan verschillen van de vastgestelde, waterlichaam specifieke, GEP norm, wordt dit aangeduid als de streefwaarde (GET).
De doelstellingen voor de GET voor ondiepe meren zijn 0,09 mg P/l, 1,3 mg N/l, 23 - 25 µg Chlf/l en een doorzicht van 0.9 meter.
Voor diepe meren zijn dit 0,03 - 0,07 mg P/l, 0,9 - 1,3 mg N/l, 12 µg Chlf/l en een doorzicht van 1,7 meter.

Ruimtelijke verdeling meren en plassen

In de kaarten is het nationale beeld van de meren en plassen te zien voor de 4 parameters weergegeven ten opzichte van de streefwaarde (GET) voor natuurlijke meren. De meren met een natuurdoelstelling, zoals het Naardermeer, de Wieden en Weerribben en de oostelijke Vechtplassen hebben een goede waterkwaliteit. Vrijwel alle meren die onderdeel vormen van het boezemstelsel, hebben een slechte of matige kwaliteit. Gemiddeld voldoet 20 tot 30% van de meren aan de streefwaarde (GET).