Vermesting in meren en plassen, 1980 - 2010

Vermesting van meren en plassen is verminderd sinds 1985

De concentraties van stikstof, fosfor en chlorofyl-a zijn sterk gedaald sinds 1985 en het doorzicht is verbeterd. De fosforconcentratie is sinds 1992 niet meer verbeterd. De stikstofconcentratie daalt nog langzaam, maar sinds 2002 niet meer significant. De concentratie van algen (het chlorofyl-a gehalte) daalt nauwelijks meer. Het doorzicht geeft nog wel een verbetering te zien.

In de periode 1980-1985 bereikten de nutriëntenconcentraties de hoogste waarden en waren de meeste meren zeer eutroof (voedselrijk). Door de aansluiting van huizen op het riool, zuivering van afvalwater, fosfaatvrije wasmiddelen en vermindering van emissies van de industrie zijn de gehalten sterk gedaald. De uit- en afspoeling van landbouwgronden is in deze periode echter toegenomen en is nu de belangrijkste bron van nutriënten geworden. De emissies vanuit landbouw zijn sterk afhankelijk van de neerslag, in natte jaren zijn de emissies veel hoger dan in droge jaren. Bij veel meren wordt 's zomers IJsselmeer- of Rijnwater ingelaten om watertekorten tegen te gaan. De lagere nutriëntconcentraties in het IJsselmeer hebben daarom een positief effect op veel meren.

Eutrofiëring bepaalt waterkwaliteit in meren en plassen

De eutrofiëring (ook wel vermesting genoemd) van meren en plassen wordt uitgedrukt in de concentraties van de nutriënten stikstof en fosfor, het gehalte van chlorofyl-a en het doorzicht. Hoge gehalten van nutriënten leiden tot hoge gehalten van algen, dat uitgedrukt wordt in de chlorofyl-a concentratie. Als er veel algen in het water zijn, kan er weinig licht doordringen en neemt het doorzicht af. Het doorzicht kan ook slecht zijn door opwerveling van organisch materiaal of slib. Doorzicht is wel een belangrijke graadmeter voor eutrofiëring, maar heeft ook andere oorzaken.

Meren kwetsbaar voor vermesting

Meren zijn het meest kwetsbare oppervlaktewater voor vermesting. Dit komt doordat het stilstaande wateren zijn, waardoor algenbloei kan optreden. Afgestorven plantenmateriaal blijft achter in het meer, waaruit weer voedingsstoffen vrijkomen. Hierdoor duurt het heel lang voordat maatregelen effect hebben. Bij hoge gehalten van algen en specifiek bij blauwalgen (algenbloei) is het water ongeschikt als zwemwater. Dit kan leiden tot zwemverboden. Als het doorzicht heel beperkt is, en er geen licht op de bodem komt, kunnen waterplanten niet kiemen. Witvis (onder andere brasem en karper) kunnen dan dominant aanwezig zijn. Tevens zorgt brasem ervoor dat waterplanten niet kunnen groeien, doordat zij in de bodem voedsel zoeken en het bodemmateriaal opwervelen. Voor jonge roofvis, zoals snoek, zijn waterplanten belangrijk als schuilmogelijkheden. Bij veel witvis, weinig roofvis en weinig waterplanten blijft het water troebel, en zelfs als de nutriëntenconcentraties lager worden, duurt herstel lang.

Beleidsdoelstellingen

De doelstellingen zijn in de Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgelegd. De meeste meren zijn aangemerkt als sterk veranderde wateren. Deze wateren dienen aan het Goede Ecologische Potentieel (GEP) te voldoen. Het GEP kan per waterlichaam verschillen. Voor de meeste meren komt het GEP echter overeen met de Goede Ecologische Toestand (GET) voor natuurlijke wateren, hier aangeduid als de streefwaarde (GET), dat verschilt per watertype. De doelstellingen voor de Goede Ecologische Toestand voor ondiepe meren zijn 0,09 mg P/l, 1,3 mg N/l, 25 µg Chlf/l en een doorzicht van 0.9 meter. Voor diepe meren zijn dit 0,03 - 0,07 mg P/l, 0,9 - 1,3 mg N/l, 10 µg Chlf/l en een doorzicht van 1,7 meter.

Ruimtelijke verdeling meren en plassen

In de kaarten is het nationale beeld van de meren en plassen te zien voor de 4 parameters weergegeven ten opzichte van de streefwaarde (GET) voor natuurlijke meren. De meren met een natuurdoelstelling, zoals het Naardermeer, de Wieden en Weerribben en de oostelijke Vechtplassen hebben een goede waterkwaliteit. Vrijwel alle meren die onderdeel vormen van het boezemstelsel, hebben een slechte of matige kwaliteit. Gemiddeld voldoet slechts 20 tot 30% van de meren aan de streefwaarde (GET).