Milieudruk door consumptie, 1995-2022

Productiegroei, consumptie en milieudruk

De totale voor inflatie gecorrigeerde consumptie in Nederland (het consumptievolume) is sinds 1995 met 58% gestegen (CBS, Nationale rekeningen). Het aandeel van de particuliere huishoudens hierin bedraagt circa tweederde, de rest betreft overheidsconsumptie. 

Belangrijke drijvende krachten achter de emissie van broeikasgassen, het landgebruik en het grondstofgebruik door consumptie zijn de omvang van de bevolking en de ontwikkeling van de economie. Consumptiegroei betekent meer vraag naar goederen en diensten, waarvoor bij onveranderde productiemethoden meer energie- en grondstoffen nodig zijn. Dit leidt tot hogere milieudruk. Sinds 1995 is het consumptievolume gestaag toegenomen. Door efficiëntieverbeteringen in productieketens is milieudruk relatief afgenomen. Zo is bijvoorbeeld de mondiale opbrengst van granen per hectare in de periode 1995-2021 met circa 46% toegenomen (FAO, 2024), is de elektriciteitsproductie duurzamer geworden (PBL, 2023), zijn huishoudelijke apparaten energiezuiniger geworden, woningen beter geïsoleerd, en is het verbruik van hout voor papier relatief afgenomen door meer recycling (PRN, 2021). De milieudruk kan ook verminderen door wijzigingen in het consumptiepatroon. Zo is er bijvoorbeeld de laatste jaren sprake van de opkomst van plantaardige zuivel- en vleesvervangers (Dagevos en Verbeke, 2023). Deze producten hebben in het algemeen een lagere milieudruk dan dierlijke producten (Milieu Centraal, 2023).

• Energiegebruik van huishoudelijke apparatuur
• Isolatiemaatregelen woningen
• Milieudruk in relatie tot economische groei

Grondstofgebruik

Het grondstofgebruik van de Nederlandse consumptie omvat alle grondstoffen, materialen en producten die zijn gebruikt voor onze consumptie (‘apparent consumption’). Voor 2022 is deze door Eurostat berekend op circa 10 ton per persoon. Het betreft de zogenaamde DMC (Domestic Material Consumption). De DMC verwijst naar de hoeveelheid materialen (in termen van gewicht) die in een economie worden gebruikt, dat wil zeggen materialen die in het land worden gewonnen of geoogst, plus geïmporteerde materialen en producten, minus geëxporteerde materialen en producten. Omdat het grondstofverbruik in de voorketen van materialen niet wordt meegerekend in deze methodiek kan het niet als een echte voetafdrukindicator worden beschouwd (zoals wel het geval is bij broeikasgassen en landgebruik).

Emissie van broeikasgassen

De broeikasgasvoetafdruk omvat de emissie van broeikasgassen (CO₂, CH₄ en N₂O) voor onze consumptie, ongeacht waar deze optreedt. Deze is gedaald van bijna 20 ton CO₂ equivalenten per persoon in 2008 naar 15,7 ton per persoon in 2022, ofwel 276 Megaton CO₂ equivalenten voor de gehele Nederlandse consumptie. Ter vergelijking; de emissie van broeikasgassen op Nederlands grondgebied bedroeg in dat jaar 158 Megaton. In het coronajaar 2020 lag de broeikasgasvoetafdruk overigens een stuk lager (13,6 ton/cap), onder andere door minder mobiliteit.

• Emissie broeikasgassen
• Broeikasgasvoetafdruk Nederland

Landgebruik

Het totale landgebruik voor de Nederlandse consumptie daalde van 10,9 miljoen hectare in 1995 naar 10 miljoen in 2013. Vervolgens nam het landgebruik weer toe tot 12,4 miljoen hectare in 2021. Het landgebruik voor voeding, wat ongeveer ruim een derde van het totale landgebruik beslaat, nam over deze periode gestaag af. De opbrengstverbeteringen in de landbouw waren hier groter dan de bevolkings- en consumptietoename in Nederland. Bij het gebruik van papier en houtproducten, eveneens goed voor ruim een derde van het totale landgebruik, loopt het landgebruik -ondanks de toegenomen papierrecycling- licht op met de toenemende consumptie. Van 1995 tot het jaar 2000 steeg deze, waarna een daling optrad tot 2013. Daarna is - met name door het aantrekken van de vraag naar hout vanuit de bouwsector - het landgebruik weer licht gestegen tot 2019 (Probos, 2022). Van 2019 tot 2021 is een sterke stijging van de landvoetafdruk te zien door een toegenomen verbruik van brandhout, met name in elektriciteitscentrales en biomassaketels bij bedrijven (CBS, 2024).

De afzet van biobrandstoffen in het wegverkeer draagt sinds 2007 ook bij aan onze voetafdruk, zij het nog in bescheiden mate (ruim 1% van het totale ruimtebeslag in 2021). Hier worden veel afvalstoffen als grondstof ingezet, bijvoorbeeld oude frituurolie, waar weinig tot geen landgebruik aan is toegekend. 

• Landvoetafdruk