Migratiemogelijkheden voor trekvissen, 2018

Bereikbaarheid voor trekvissen nog slecht gesteld

Voor veel vissoorten is de migratie tussen verschillende wateren belangrijk voor de verschillende stadia in hun leven. Bekende voorbeelden zijn trekvissen die van zee naar kleine beken trekken, maar vismigratie is ook belangrijk tussen grote en kleine rivieren of tussen polder- en boezemwater. Obstakels zoals stuwen, waterkrachtinstallaties en gemalen beperken de migratie aanzienlijk. Op dit moment zijn er vele knelpunten die een goede migratie verhinderen.

De grote rivieren zijn bereikbaar via het IJsselmeer en de Nieuwe Waterweg. De stuwen in de Afsluitdijk vormen wel een eerste hindernis maar met aangepast sluisbeheer is al enige migratie mogelijk. Met de uitvoering van het Kierbesluit zal het Haringvliet weer bereikbaar zijn vanaf zee. De Rijn en de Maas zijn sinds 2007 geheel bereikbaar voor trekvissen door de aanleg van vispassages bij de grote stuwen. In de regionale wateren liggen nog duizenden stuwen waarvan tot nu een deel passeerbaar is met een vispassage. Een deel van de beken is nu bereikbaar vanaf zee of IJsselmeer. Voor de grote rivieren is een onderscheid gemaakt naar stroomopwaartse en stroomafwaartse migratie. Door de aanleg van waterkrachtcentrales en stuwen kan de stroomafwaartse migratie een probleem zijn, zoals bij de Maas. Migrerende jonge zalm (smolts) en paling gaan met de hoofdstroom mee en gaan daardoor door waterkrachtcentrales, waar een grote sterfte optreedt.

Beleidsdoelen

De Kaderrichtlijn Water stelt ecologische doelen voor oppervlaktewater, waarbij ook doelen voor de visstand zijn uitgewerkt. Om deze doelen te bereiken is de verbetering van de vismigratie een van de randvoorwaarden. Deze doelen dienen in 2027 gerealiseerd te zijn. Met de implementatie van de KRW is de verwachting dat voor de stroomminnende vissen vele waterlichamen bereikbaar zullen zijn in 2027.
In de Beneluxbeschikking (M2009) is vastgelegd dat de migratiemogelijkheden voor anadrome en katadrome vissen mogelijk zal zijn voor alle stroomgebieden. Specifiek wordt de paling, zalm, zeeforel en bot genoemd. In de nieuwe beschikking is wel een fasering opgenomen waarbij een gedeelte in 2015 of 2021 gereed moet zijn. In 2027 moeten alle knelpunten zijn opgelost.

Het tempo waarin vismigratievoorzieningen worden aangelegd is de laatste jaren iets afgenomen, waardoor het niet zeker is of het doel in 2027 wordt gehaald. Ook zijn er veel stuwen waarvan nog niet bekend is of er een vispassage komt. Een ander aspect is de mogelijke toename van kleinschalige waterkracht voorzieningen, waarmee de investeringen in vismigratie weer teniet kunnen worden gedaan.

De paling is een migrerende vis waarvoor migratie nodig is tussen zee, overgangswateren en grote en kleine rivieren en sloten en meren. Voor de paling is de bereikbaarheid van sloten en boezemwateren belangrijk. De Europese Aalverordening (Europese Unie, 2007) heeft als doel dat 40% van de geslachtsrijpe paling weer terug kan keren naar zee. Hiervoor zijn veel maatregelen nodig voor de verbetering van de migratie en de vermindering van de sterfte bij waterkrachtcentrales.

Migratieroutes

Elke vissoort heeft zijn eigen leefgebied, zodat er ook verschillen zijn in de eisen ten aanzien van vismigratie. Sommige soorten trekken vanuit zee de rivier op om te paaien, zoals de zalm, houting, fint, spiering, zeeprik, zeeforel en steur. De paling groeit op in sloten en beken en zwemt naar de Sargassozee om te paaien, waarna de jonge paling (glasaal) weer terug zwemt. Voor deze vissen zijn de zoet-zout overgangen en de grote rivieren belangrijk om verder te trekken naar België en Duitsland.
In 2018 wordt het Kierbesluit voor het Haringvliet uitgevoerd en wordt gestart met de aanleg van de vismigratierivier in de Afsluitdijk. Met deze maatregelen kan in potentie een groot deel van de Nederlandse wateren weer bereikbaar worden voor soorten die vanaf zee migreren.

Vele andere vissoorten trekken tussen verschillende watersystemen afhankelijk van het seizoen. Binnen het Nederlands zoet oppervlaktewater is migratie belangrijk voor rivier- en beekvissen zoals de barbeel, kopvoorn, kwabaal en sneep. Migratie van zee en rivier naar het polder- en boezemwater is van belang voor paling, driedoornige stekelbaars en spiering.