Concentraties van de fijnere fractie van fijn stof (PM2,5), 2009-2013

Concentraties

Sinds 2008 meten het RIVM, de DCMR en de GGD Amsterdam PM_2,5-concentraties in Nederland volgens of vergelijkbaar met de referentiemethode. Omdat dit pas sinds 2008 gebeurd ontbreekt nog een langjarige trend en zijn de onzekerheden in de ontwikkelingen van de concentratieniveaus nog groot. Deze onzekerheden werken ook door in gemodelleerde PM_2,5-concentraties.
De gemeten achtergrondconcentraties PM_2,5 lagen in 2013 gemiddeld rond de 13 µg/m³ (10 - 15 µg/m³). In stedelijke en verkeersbelaste gebieden waren deze rond de 14 µg/m³ (12 - 17 µg/m³). Vanaf 2015 geldt een grenswaarde voor de blootstellingsconcentratie, uitgedrukt als de gemiddelde stedelijke achtergrondconcentratie, van 20 µg/m³.

Het ruimtelijk patroon van de PM_2,5-concentraties over Nederland is vergelijkbaar met dat van PM₁₀. In de buurt van industrie en gebieden met intensieve veehouderij zijn de lokale PM_2,5-bijdragen echter aanzienlijk kleiner dan die van PM₁₀

Fijn stof en de fijnere fractie van fijn stof

Fijn stof (particulate matter; PM₁₀) is een verzamelbegrip en duidt op zwevende deeltjes in de lucht. De fijnere fractie van PM₁₀ noemen we in de regel PM_2,5 en bestaat uit deeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer. PM₁₀ bevat naast PM_2,5 ook een grove fractie. Dit zijn de deeltjes met een diameter boven de 2,5 maar onder de 10 µm. Voor een volledige definitie zie 'Technische toelichting'.

Bronnen

PM_2,5 bestaat uit een scala van stoffen uit verschillende bronnen. Afhankelijk van de bron verdeelt men fijn stof in een primaire en een secundaire fractie:

• De primaire fractie bestaat uit deeltjes die direct in de lucht komen door uitstoot van onder meer verkeer, scheepvaart en industrie.
• De secundaire fractie bestaat uit deeltjes die in de atmosfeer ontstaan door chemische reacties tussen gassen (NH₃, NO_x, SO₂, vluchtige organische stoffen (VOS)) en/of al aanwezige deeltjes.

Sinds juni 2010 meet Nederland in navolging van de EU-regelgeving de samenstelling van PM_2,5 op het regionale achtergrond station in Cabauw. Eerder zijn in 2007/2008 op deze locatie ook metingen verricht in het kader van de BOP-meetcampagne (Schaap, 2010). De vergelijkbaarheid tussen deze BOP-metingen met latere metingen is lastig, vanaf 2010 zijn namelijk andere meet- en analysemethoden toegepast. De reeks is nog te kort om uitspraken te kunnen doen over trends in de chemische samenstelling. Bij voortzetting van metingen op de huidige locatie kan dit in de toekomst wel. De figuur "Chemische samenstelling" laat de resultaten van de diverse meetcampagnes zien. Hieruit blijkt dat voor alle getoonde perioden de bijdrage van secundair anorganisch aerosol (NH₄⁺+NO₃^-+SO₄^2-) en van koolstofhoudend fijn stof (EC+OC) aan de concentratie van PM_2,5 nagenoeg hetzelfde is
Voor meer informatie over de bronnen van PM₁₀, zie Deeltjesvormige luchtverontreiniging: oorzaken en effecten, Hendriks et al. (2012) en het recente Dossier 'Fijn stof' (2013). Voor de bronnen van PM_2,5 zie Schaap et al. (2010), Hendriks et al. (2012) en Mooibroek et al. (2013c)

Normstelling

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat blootstelling aan PM_2,5 schadelijker is dan blootstelling aan PM₁₀. De kleinere deeltjes van PM_2,5 dringen dieper in de longen door (WHO, 2006; Brunekreef en Forsberg, 2005). In de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit zijn daarom sinds 2008 grens- en richtwaarden voor PM_2,5 opgenomen.

Voor de jaargemiddelde PM_2,5-concentratie geldt vanaf 2015 een grenswaarde van 25 µg/m³.Daarnaast bestaat voor 2020 een 'indicatieve grenswaarde' voor het jaargemiddelde van 20 µg/m³. De WHO adviseert 10 µg/m³ als veilige norm volgens de laatste wetenschappelijke inzichten.

Naast grenswaarden voor jaargemiddelde concentraties bevat de richtlijn ook een aanpak om de blootstelling van bevolking aan fijn stof generiek terug te dringen. Om dit te bereiken is voor PM_2,5 een grenswaarde voor de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie (blootstellingsconcentratie) vastgesteld en een verminderingsdoelstelling voor de gemiddelde-blootstellingsindex (GBI, Eng.: AEI)). Deze index is de maat voor de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie in een land. Het is het gemiddelde van de gemeten concentraties op stedelijke achtergrondlocaties in Nederland waarbij middeling over drie jaar wordt toegepast. De GBI's voor 2010 en 2020 zijn gedefinieerd als het gemiddelde over 2009-2011 respectievelijk 2018-2020.

De toegestane maximale blootstellingsconcentratie van 20 µg/m³ geldt vanaf 2015. De GBI voor 2011 is voor Nederland vastgesteld op 17,0 µg/m³. Hieraan is een reductiedoelstelling gekoppeld van 15%. Om deze doelstelling te halen moet de gemiddelde blootstellingindex (GBI) in de stedelijke achtergrond in Nederland voor 2020 met 2,6 µg/m³ gedaald zijn (Mooibroek et al., 2013b).
Modelberekeningen voorspellen op basis van verschillende economische groeiscenario's een reductie van 15 tot 17 procent voor de GBI van/voor 2020. Daarmee zou Nederland voldoen aan de reductiedoelstelling (Mooibroek et al., 2013b). De verminderingsdoelstelling in 2020 ten opzichte van 2011 is een richtwaarde.

Sinds 2009 rapporteert Nederland jaargemiddelde PM_2,5-concentraties op basis van de referentiemethode aan de Europese Unie (EU); gerapporteerde resultaten van metingen voor 2009 gelden als indicatief. 
De WHO beschouwt de Europese grenswaarde voor PM_2,5 (25 µg/m³) als een interimdoelstelling. Op termijn adviseert de WHO een grenswaarde van 10 µg/m³ voor het jaargemiddelde (WHO, 2006).

Beleid

Voor meer informatie over de beleidsaspecten van fijn stof, zie het onderwerp Fijnstofbeleid op de RIVM website en Deeltjesvormige luchtverontreiniging: beleid.