Nitraat in het bovenste grondwater onder landbouwgebieden, 1992-2006

Ontwikkeling nitraatconcentratie onder landbouwgrond in zandgebieden

Door verschillen in neerslag komen tussen de jaren grote verschillen in gemiddelde nitraatconcentraties voor. De in de figuur opgenomen concentraties zijn voor weersvariaties gecorrigeerd. In de zandgebieden vertoont de concentratie in de periode 1992-2005 een dalende tendens. De concentraties zijn in 2006 niet verder afgenomen. In de periode 2004-2006 lag bij circa 65% van de onderzochte landbouwbedrijven de concentratie nog boven de doelstelling van 50 mg/l.

Ontwikkeling nitraatconcentratie onder landbouwgrond in klei- en veengebieden

Nitraatconcentraties in de kleigebieden (ook gecorrigeerd) zijn duidelijk lager dan die bij zandgronden hoewel ook in kleigebieden vaak concentraties van 50 mg/l voorkomen. In veengebieden (niet gecorrigeerd) blijven de concentraties het laagst.

Beleid

De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO), de Europese Unie (EU; Drinkwaterrichtlijn van 1998) en de Nederlandse overheid (Waterleidingbesluit van 2001) hebben voor nitraat een doelstelling van 50 mg/l vastgesteld als maximale waarde voor water voor de menselijke consumptie. De EU Nitraatrichtlijn gaat ervan uit dat deze moet gelden voor al het water dat een mogelijke bron is voor de drinkwatervoorziening. Het gevolg is dat ook het bovenste grondwater in Nederland aan deze waarde dient te voldoen. Onderdeel van de EU Nitraatrichtlijn is een beperking van de hoeveelheid toegediende stikstof via dierlijke mest (maximaal 170 kg/ha met mogelijkheid tot derogatie) en het realiseren van een balans tussen stikstofaanvoer en gewasbehoefte. Nederland gaf eerst invulling aan de Nitraatrichtlijn via het mineralenaangiftesysteem (MINAS) in de periode 1998-2006. In 2006 is de sterk gewijzigde Meststoffenwet in werking getreden en geldt een stelsel van gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat zowel uit kunstmest als uit dierlijke mest (MNP, 2007).

Effecten van nitraat in het bovenste grondwater

Stikstofuitspoeling (waaronder nitraat) naar het grondwater kan de kwaliteit van grondwater als grondstof voor drinkwater bedreigen. In de lager gelegen zand-, klei- en veengebieden spoelt stikstof vooral via de bovenste bodemlagen uit naar het oppervlaktewater, waardoor het waterecosysteem (inclusief oevers) wordt bedreigd. In 2000-2002 werd op 10 pompstations de streefwaarde voor nitraat (25 mg/l) overschreden. Voor winningen in het Zuid Limburgse lössgebied geldt dat bij meerdere winningen de concentratie tussen 30 en 40 mg/l ligt. Bij één pompstation zijn aanvullende zuiveringsmaatregelen nodig om de drinkwaternorm in het afgeleverde water niet te overschrijden (Versteegh et al., 2004).