Nitraat in het bovenste grondwater onder landbouwgebieden, 1992-2002

Ontwikkeling nitraatconcentratie onder landbouwgrond in zandgebieden

De nitraatconcentraties in het bovenste grondwater onder landbouw op zand liggen op grote schaal boven de norm van 50 mg/l. De nitraatconcentraties in de zandgebieden vertonen de laatste jaren wel een dalende trend. Door verschillen in neerslag komen tussen de jaren grote verschillen voor. De hiervoor gecorrigeerde nitraatconcentratie geeft in de periode 1992-2002 een licht dalende tendens te zien.

Ontwikkeling nitraatconcentratie onder landbouwgrond in klei- en veengebieden

Nitraatconcentraties in de kleigebieden zijn duidelijk lager dan die bij zandgronden hoewel ook in kleigebieden vaak concentraties van 50 mg/l voorkomen. In veengebieden blijven de concentraties het laagst.

Beleid

De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO), de Europese Unie (EU; Drinkwaterrichtlijn in 1980) en de Nederlandse overheid (Waterleidingwet) hebben voor nitraat een waarde van 50 mg/l vastgesteld als maximaal toelaatbaar risico (MTR)waarde voor water voor de menselijke consumptie. De EU Nitraatrichtlijn gaat ervan uit dat de MTRwaarde moet gelden voor al het water dat een mogelijke bron is voor de drinkwatervoorziening. Het gevolg is dat ook het grondwater in Nederland aan deze MTRwaarde dient te voldoen. Onderdeel van de EU Nitraatrichtlijn is een beperking van de hoeveelheid toegediende stikstof via dierlijke mest tot 170 kg/ha. Nederland gaf invulling aan de Nitraatrichtlijn via het mineralenaangiftesysteem (MINAS) en een systeem van mestafzetcontracten (MAO). Het huidige Nederlandse mestbeleid is echter in oktober 2003 door het Europese Hof van Justitie veroordeeld. MINAS zal daarom vanaf 2006 vervangen worden door een stelsel van gebruiksnormen voor zowel kunstmest als dierlijke mest.

Effecten van nitraat in het bovenste grondwater

Stikstofuitspoeling (waaronder nitraat) naar het grondwater bedreigt de kwaliteit van het drinkwater. In de lager gelegen zand-, klei- en veengebieden spoelt stikstof vooral uit naar het oppervlaktewater, waardoor het waterecosysteem (inclusief oevers) wordt bedreigd. In 1999 werd op elf pompstations de streefwaarde voor nitraat (25 mg/l) overschreden. Voor winningen in het Zuid Limburgse lossgebied geldt dat bij meerdere winningen de concentratie tussen 30 en 40 mg/l ligt. Bij twee pompstations zijn aanvullende zuiveringsmaatregelen nodig om de drinkwaternorm in het afgeleverde water niet te overschrijden (Willems et al., 2002).

Methodiek

De gegevens zijn afkomstig uit het Landelijk meetnet effecten mestbeleid waarin op een groot aantal landbouwbedrijven regelmatig de nitraatconcentratie in de bovenste meter van het grondwater of in de drainafvoer wordt gemeten. Voor de zandgebieden is een methode ontwikkeld om de gemeten nitraatconcentratie voor neerslag, grondwaterstand en samenstelling van de groep van bemonsterde bedrijven te corrigeren, zodat een reële vergelijking in de tijd mogelijk is (Boumans, 1997). Deze methode is toegepast voor gegevens tot en met 2000. Voor latere jaren is de correctie nog in bewerking. Voor klei- en veen gebieden moet een dergelijke methode nog worden ontwikkeld.