Nationale luchtkwaliteit: overzicht normen

De Europese Luchtkwaliteitsrichtlijn

De belangrijkste elementen in de nieuwe richtlijn zijn:

• De normen uit de oude richtlijnen blijven van kracht. Daarbovenop zijn er nieuwe normen en meetverplichtingen voor de fijnere fractie van fijn stof, PM_2,5. Nieuw daarbij is de aanpak bij PM_2,5 om ook de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie te reguleren. Deze aanpak is gericht om de blootstelling van mensen aan fijn stof, naast de beperking van lokale hoge concentraties langs bijvoorbeeld straten en wegen, grootschalig terug te dringen.
• De nieuwe richtlijn geeft de mogelijkheid om later te voldoen aan grenswaarden, de zogeheten derogatie. De lidstaat moet echter aannemelijk maken dat na afloop van de uitsteltermijn wel wordt voldaan aan de grenswaarden. Voor fijn stof (PM₁₀) is er uitstel mogelijk tot 2011 en voor stikstofdixoide (NO₂) tot 2015.
• In 2009 heeft de Europese Commissie Nederland voor de jaargemiddelde concentratie van fijn stof (40 µg/m³) voor de zone Midden en de agglomeraties Amsterdam/Haarlem, Utrecht en Rotterdam/Dordrecht uitstel (derogatie) verleend op basis van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Lucht (NSL). Nederland moet nu uiterlijk 11 juni 2011 aan de richtlijn hebben voldaan. Voor de beoordeling of in 2011 wordt voldaan aan de grenswaarde voor het jaargemiddelde wordt geheel 2011 getoetst aan de verhoogde grenswaarde van 48 µg/m³.
• In 2009 heeft de Europese Commissie Nederland eveneens voor de daggemiddelde concentratie van fijn stof (niet meer dan 35 dagen met een daggemiddelde concentratie boven 50 µg/m³) voor de zone Midden en de agglomeraties Amsterdam/Haarlem, Utrecht en Rotterdam/Dordrecht uitstel (derogatie) verleend op basis van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Lucht (NSL).Tot die datum geldt een verhoogde grenswaarde: niet meer dan 35 dagen met een daggemiddelde concentratie van 75 µg/m³. Voor de beoordeling of in 2011 wordt voldaan aan de grenswaarde wordt tot 11 juni 2011 het aantal dagen met een daggemiddelde boven 75 µg/m³ en daarna het aantal dagen met een daggemiddelde boven 50 µg/m³ geteld. De beide aantallen worden vervolgens gecumuleerd tot een jaartotaal.
• De nieuwe richtlijn regelt expliciet de aftrek van fijn stof afkomstig van natuurlijke bronnen bij de vaststelling van overschrijdingingssituaties. Sinds 2005 wordt in Nederland de bijdrage van zeezout ook al buiten beschouwing gelaten bij de vaststelling van overschrijdingen van de grenswaarden voor fijn stof op basis van de eerdere richtlijnen.
• In 2009 heeft de Europese Commissie Nederland tot slot derogatie voor de jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide verleend op basis van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Lucht. Nederland moet nu uiterlijk 1 januari 2015 aan de grenswaarde voor stikstofdioxide hebben voldaan. Een uitzondering vormt de agglomeratie Heerlen/Kerkrade; hiervoor verleent de Europese Commissie uitstel tot 1 januari 2013. Tot genoemde data geldt in de betreffende gebieden een verhoogde grenswaarde van 48 µg/m³ voor de jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide.
• In de nieuwe richtlijn is een artikel opgenomen over waar de normen ter bescherming van de volksgezondheid moeten worden gehandhaafd. Handhaving hoeft niet op plaatsen waar toegang voor het algemene publiek verboden is en waar geen permanente bewoning is.

Derogatie voor fijn stof en stikstofdioxide

In juli 2008 heeft Nederland de Europese Commissie laten weten dat Nederland gebruik wil maken van de mogelijkheid om later te voldoen aan de normen voor fijn stof (PM₁₀) en stikstofdioxide (NO₂). In april 2009 heeft de Europese Commissie daarmee ingestemd. Aan de grenswaarde voor fijn stof moet nu uiterlijk drie jaar na de datum van inwerkingtreding van de luchtkwaliteitsrichtlijn worden voldaan, dat wil zeggen vanaf 11 juni 2011. Aan de grenswaarde voor stikstofdixoide moet vanaf 1 januari 2015 worden voldaan; alleen voor de agglomeratie Heerlen-Kerkrade geldt dat vanaf 1 januari 2013. Europese Commissie achtte de problematiek daar minder omvangrijk, waardoor meer uitstel niet nodig werd geacht.

Overzicht luchtkwaliteitsnormen

De onderstaande tabel bevat een overzicht van de belangrijkste normen uit de EU-richtlijnen. In de tabel is aangegeven of de norm gericht is op bescherming van de gezondheid van mensen of bescherming van de natuur. Ook de juridische status van de norm is aangegeven. Voor grenswaarden geldt een resultaatverplichting om eraan te voldoen, voor streefwaarden geldt een inspanningsverplichting. In de tabel vindt u ook links naar webpagina's in het Compendium voor de Leefomgeving met de meest recente cijfers over de betreffende norm. Ontbreekt een link, dan zijn er in het compendium geen gegevens opgenomen.

De regelgeving kent een aantal begrippen:

• Grenswaarde; een niveau dat op basis van wetenschappelijke kennis wordt vastgesteld met als doel schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid en/of het milieu als geheel te vermijden, te voorkomen of te verminderen en dat binnen een bepaalde termijn moet worden bereikt en, wanneer het eenmaal is bereikt, niet meer mag worden overschreden. Overschrijding van de grenswaarde is, behoudens de situaties die expliciet in de richtlijn zijn omschreven, niet toegestaan. Een grenswaarde is op te vatten als een resultaatverplichting. Als een lidstaat in gebreke blijft, kan de Europese Commissie een zaak bij het Europese hof aanhangig maken.
• Streefwaarde; een niveau dat is vastgesteld met het doel om schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid en/of het milieu als geheel te vermijden, te voorkomen of te verminderen en dat voor zover mogelijk binnen een bepaalde termijn moet worden bereikt. Een streefwaarde is op te vatten als een inspanningsverplichting.
• Alarmdrempel: een niveau waarboven een kortstondige blootstelling risico's inhoudt voor de gezondheid van de bevolking als geheel, en bij het bereiken waarvan door de lidstaten onmiddellijk stappen dienen te worden ondernomen.
• Informatiedrempel: een niveau waarboven kortstondige blootstelling een gezondheidsrisico inhoudt voor bijzonder kwetsbare bevolkingsgroepen, en voor wie een onmiddellijke en toereikende informatievoorziening noodzakelijk is.

Toelichting normstelling voor PM_2,5

• Er is een grenswaarde voor PM_2,5 van 25 µg/m³ die overal geldt vanaf 2015. Daarnaast is er een streefwaarde van 25 µg/m³, te bereiken in 2010, en een indicatieve grenswaarde van 20 µg/m³, te bereiken in 2020.
• Daarnaast zijn er doelstellingen vastgesteld ten aanzien van de 'gemiddelde blootstellingsindex' (GBI). De gemiddelde blootstellingsindex (GBI) wordt gebaseerd op een gemiddelde van metingen op stedelijke achtergrondlocaties, en wordt bepaald als gemiddelde over drie jaar. De GBI voor 2010 wordt bepaald over de jaren 2009-2011. De GBI voor andere jaren wordt bepaald als gemiddelde over de laatste 3 jaren. Dus de GBI voor 2015 wordt bepaald als gemiddelde over de jaren 2013-2015, en de GBI voor 2020 over de jaren 2018-2020.
• Er is een grenswaarde van 20 µg/m³ voor de GBI, waaraan vanaf 2015 moet worden voldaan.
• Er een streefwaarde om de GBI met 15%-20% te laten dalen tussen 2010 en 2020 (de blootstellingsverminderingsdoelstelling, BVD). De hoogte van de blootstellingsverminderingdoelstelling is nog niet bekend. Een BVD van 15% geldt bij een GBI tussen 13 en 18 µg/m³ in 2010. Als de GBI in 2010 18 µg/m³ of hoger is, geldt een BVD van 20%. In 2013 zal de Europese Commissie deze streefwaarde evalueren en mogelijk omzetten in juridisch bindende grenswaarde.

Toelichting normstelling voor ozon

• De Europese norm voor blootstelling van de bevolking aan hoge ozonconcentraties betreft een streefwaarde van 120 µg/m³ voor de hoogste 8-uursgemiddelde ozonconcentratie per dag. Deze streefwaarde mag in 2010 op niet meer dan 25 dagen per kalenderjaar worden overschreden, gemiddeld over drie jaar. Middeling vindt plaats over het betreffende jaar en de twee voorafgaande jaren.
• Het hoogste 8-uursgemiddelde van de ozonconcentratie van een dag wordt bepaald door onderzoek van de voortschrijdende gemiddelden over perioden van acht uur, die uit uurwaarden berekend en ieder uur bijgewerkt worden. Elk aldus berekend gemiddelde over acht uur geldt voor de dag waarop de periode van acht uur eindigt, dat wil zeggen dat de eerste berekeningsperiode voor een bepaalde dag loopt van 17.00 uur op de dag daarvoor tot 01.00 uur op die dag, en de laatste berekeningsperiode van 16.00 uur tot 24.00 uur.
• De AOT40 (Accumulated Ozone exposure over a Threshold of 40 ppb) is een voor de Natuur relevante maat om ozonconcentraties in uit te drukken. De AOT40 houdt rekening met zowel de mate van overschrijding van de drempelwaarde van 80 µg/m³ (= 40 ppb bij 20°C en 1.10⁵ hPa) als met de tijdsduur van die overschrijding. De berekening van deze norm vindt alleen plaats in de drie zomermaanden mei tot en met juli, van 08:00 tot 20:00 uur (Midden Europese Tijd).
• Voor bescherming van de vegetatie is een streefwaarde vastgesteld van 18.000 (µg/m³) x uur, gemiddeld over vijf jaar. Middeling vindt plaats over het betreffende jaar en de vier voorafgaande jaren. Er is een langetermijndoelstelling vastgesteld van 6.000 (µg/m³) x uur.