Kwaliteit zwemwaterlocaties, 1998-2023

Bijna 5 procent van alle zwemwaterlocaties voldoet niet aan de EU-normen 

In 2023 was de kwaliteit van circa 95,1% van de zoetwaterlocaties (binnenwateren) en circa 100% van de zoutwaterlocaties (kustwateren) minimaal voldoende en voldeed daarmee aan de eisen van de zwemwaterrichtlijn (Europese Commissie 2006). Voor bijna 90% van de locaties is het zwemwater zelfs goed tot uitstekend. In de periode 1998 – 2023 is geen trend waarneembaar voor het aantal zwemwaterlocaties (kustwateren en binnenwateren) dat aan de norm voldoet. In 2023 was op 2,3% van de zwemwaterlocaties kwaliteitsbeoordeling niet mogelijk. Dit omdat er onvoldoende meetresultaten beschikbaar zijn, het nieuwe zwemwaterlocaties betreft, de zwemwaterlocatie veranderd is of omdat de zwemwaterlocatie (tijdelijk) gesloten is. 

Nederlandse zwemwaterkwaliteit vanaf 2010 conform Europese zwemwaterrichtlijn 2006

Vanaf 2006 is de herziene Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) van kracht (Europese Commissie 2006). Deze heeft betrekking op alle circa 700 zwemwaterlocaties in Nederland. In 2009 is deze richtlijn vertaald in Nederlandse wetgeving (wijziging Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden) en per 1 januari 2024 opgenomen in het Besluit kwaliteit leefomgeving (IPLO 2024).

De richtlijn gaat uit van vier kwaliteitsklassen zwemwater: uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht. In het 'Bathing Water Directive report 2023; The Netherlands' (EEA 2024) zijn de resultaten voor deze vier kwaliteitsklassen conform de nieuwe EU-richtlijn vanaf 2010 beschikbaar. Vanaf 2015 moeten alle officiële zwemwaterlocaties ten minste tot de klasse aanvaardbaar behoren (resultaatverplichting). In bovenstaande figuur zijn de percentages uitstekend, goed en aanvaardbaar gesommeerd.

Daarnaast gaat de richtlijn ervan uit dat de lidstaten zich inspannen om alle locaties goed tot uitstekend te maken (inspanningsverplichting). Voorts verplicht de richtlijn om voor elke locatie een zwemwaterprofiel op te stellen. Voor microbiologische verontreinigingen zijn normen voor E. coli en enterokokken (darmbacteriën) opgesteld. Voor blauwalgen moet een passende controle worden uitgevoerd. 

Zwemverboden door blauwalgen

Het komt ieder seizoen voor dat er voor zwemlocaties een zwemverbod wordt ingesteld in verband met de bloei van blauwalgen. Hiervoor zijn in de Europese regelgeving geen normen opgenomen. Als echter uit het zwemwaterprofiel blijkt dat er een reële kans is op blauwalgenbloei, moeten passende maatregelen genomen worden, zodat zwemmers beschermd worden. Van mei t/m september wordt tweewekelijks de zwemwaterkwaliteit op alle officiële zwemwaterlocaties gemeten. Er is een Handreiking opgesteld om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen: Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV 2008).

Door het ontbreken van een centrale gegevensregistratie is het niet mogelijk om ontwikkelingen van blauwalgen van jaar tot jaar te volgen. Overigens zijn niet alle blauwalgen toxisch en leidt de huidige wijze van meten tot overschatting van het gezondheidsrisico voor zwemmers. Het identificeren van toxinegenen en het bepalen van toxineconcentraties van blauwalgen geeft een meer betrouwbare inschatting van het daadwerkelijke gezondheidsrisico voor zwemmers dan de huidige analysetechnieken. Dat is de conclusie van een onderzoek naar het gebruik van enkele nieuwe technieken bij de monitoring en risicobeoordeling in zwemwateren. Er is nader onderzoek nodig voordat deze technieken een plek kunnen krijgen in het Blauwalgenprotocol (Stowa 2020).

Blauwe Vlag

In aanvulling op de EU-Zwemwaterrichtlijn is er de Blauwe Vlag om zwemlocaties langs de kust te onderscheiden met een uitstekende zwemwaterkwaliteit. De Blauwe Vlag is een initiatief van de FEE (Foundation for Environmental Education) om veiligheid en hygiëne aan de Europese kusten te stimuleren. De Blauwe Vlag stelt o.a. hoge eisen aan de kwaliteit van het zwemwater op de stranden.

De bacteriële kwaliteit van het zwemwater wordt gemeten en beoordeeld conform de EU-richtlijn Zwemwaterkwaliteit. Er wordt gewerkt met voorspellingsmodellen op basis van jaargemiddelden (bacteriële kwaliteit zwemwater) van vier voorafgaande jaren. Uit deze berekeningen komt een uitslag die leidt tot klassering van het zwemwater. Vanaf 2013 wordt voor de Blauwe Vlag kwalificatie in Nederland gewerkt met de EU-klassering van zwemwaterkwaliteit: uitstekend, goed, aanvaardbaar, slecht. De Blauwe Vlag stranden dienen in de klasse ‘uitstekend’ te vallen.

In 2024 zijn er 50 stranden en 7 recreatiestranden in Nederland met een Blauwe Vlag. In 2023 waren dit er 61; dat is minder dan de 74 kustlocaties met uitstekend zwemwater, omdat voor de Blauwe Vlag kwalificatie ook andere eisen gelden, zoals voor veiligheid.

Relevantie

Oppervlaktewater kan verontreinigd zijn door menselijke of dierlijke uitwerpselen. Hierdoor kunnen pathogene (ziekteverwekkende) micro-organismen het water besmetten. Voorbeelden van dergelijke micro-organismen zijn ziekteverwekkende bacteriën zoals Campylobacter en Salmonella, de parasiet Cryptosporidium, virussen, zoals Norwalk-achtige Calicivirussen, en toxische algen. 

Provincies zijn verantwoordelijk voor de controle en handhaving van de zwemwaterkwaliteit alsook voor de rapportage daarover. Actuele informatie over de waterkwaliteit op zwemwaterlocaties is per provincie te vinden op www.zwemwater.nl.
Meer informatie over de controle van zwemwaterkwaliteit en zwemwaterprofielen is opgenomen in: Zwemmen in oppervlaktewater (Informatiepunt Leefomgeving)