Aantal woningen in het kustfundament, 2000-2023

Restricties voor het bouwen in het kustfundament 

De kustzone en dan meer specifiek het kustfundament is een gebied dat van belang is voor de bescherming van het laaggelegen deel van Nederland tegen overstroming en omvat landwaarts zowel duinen als zeedijken als waterkering. De zeewaartse grens ligt in zee en bestaat uit een doorgaande lijn die 20 meter onder de zeespiegel ligt. Aan de landzijde omvat het kustfundament alle duingebieden en alle daarop gelegen harde zeeweringen met de ruimtereservering voor tweehonderd jaar zeespiegelstijging. In de praktijk valt de begrenzing samen met de grenzen van natuurbeschermingsgebieden, het Natuurnetwerk Nederland en de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden, die langs de kust liggen

Het kustfundament omvat het gehele zandgebied langs de Noordzee kust, nat en droog, dat als geheel diverse functies heeft. Het rijk waarborgt voor de realisatie van een duurzame veiligheid tegen overstroming vanuit zee dat in het kustfundament voldoende ruimte beschikbaar is en blijft voor de versterking van de zeewering. Onder andere stelt het Rijk restricties aan de bouw van woningen in dit gebied. 

Binnen bestaand bebouwd gebied zijn geen restricties. Buiten stedelijk gebied in het kustfundament is bij uitzondering nieuwe bebouwing mogelijk. Uitzonderingen zijn opgenomen in het Besluit kwaliteit leefomgeving artikel 5.40.

De kustveiligheid wordt geborgd in combinatie met behoud en ontwikkeling van functies in het kustgebied (zoals natuur, recreatie, zeehaven, zeescheepvaart) zolang deze functies de waterveiligheid niet in gevaar brengen.

Geringe toename van het aantal woningen in het kustfundament

Het totaal aantal woningen in het kustfundament is in de periode 2000-2023 met gemiddeld 0,9% per jaar toegenomen. De ontwikkelingen hebben zich vooral voorgedaan binnen bestaand bebouwd gebied (88%). Tussen 2012 en 2023 is het aantal woningen binnen het bestaand bebouwd gebied met 2.429 woningen toegenomen. Buiten bestaand bebouwd gebied is in die periode het aantal met 347 woningen toegenomen.
Om het zandige systeem van de kust integraal te kunnen beheren wordt het kustfundament ruimtelijk beschermd in het Besluit kwaliteit leefomgeving.

Niet nagegaan is of bebouwing buiten het kustfundament in overeenstemming is met de eerder genoemde restrictie. In tabel 1 zijn de gemeenten opgenomen waar zich de grootste wijzigingen hebben voorgedaan wat betreft de toename van het aantal woningen in het kustfundament.
Het CBS heeft in 2023 met terugwerkende kracht tot 2012 correcties aangebracht in het CBS Woningregister. De cijfers in deze Monitor NOVI wijken daarom af van eerder gepubliceerde cijfers in de voorgaande Monitor Infrastructuur en Ruimte. 

Toename van het aantal woningen in gemeenten vooral binnen bestaand bebouwd gebied

In tabel 1 is de toename van het aantal woningen in gemeente voor de periode 2000-2023 weergegeven. In de periode 2012-2023 is het aantal woningen binnen het bestaand bebouwd gebied het sterkst toegenomen in de gemeenten Den Haag (1649), Zandvoort (455), Katwijk (154) en Westland (79). Buiten het bestaand bebouwd gebied was de grootste toename van het aantal woningen in deze periode in de gemeenten Zandvoort (100), Sluis (68), Rotterdam (60) en Katwijk (43).

Nationaal belang en opgave

Het kustfundament is in de NOVI als gebied van nationaal belang opgenomen onder punt 14 voor ‘Waarborgen van de waterveiligheid en de klimaatbestendigheid’ (IenW, 2020) 

Als opgave is geformuleerd het onderhouden, versterken en het reserveren van voldoende ruimte voor primaire keringen (dijken langs hoofdwatersysteem), duinen, het kustfundament en stormvloedkeringen om overstromingen te voorkomen. Het streven is dat in 2050 alle primaire keringen aan de nieuwe normen voldoen,

Monitoring Kustpact: toename recreatiewoningen vooral in veilige gebieden

De rijksoverheid maakt in het waterveiligheidsbeleid voor bebouwing aan de kust onderscheid in drie zones:

• Kustfundament buiten bestaand bebouwd gebied. Hier staat het Rijk vanuit een oogpunt van waterveiligheid geen nieuwe bebouwing toe. Alleen tijdelijke bebouwing, zoals vakantiehuisjes boven de gemiddelde hoogwaterlijn op het strand, is toegestaan, evenals bebouwing van openbaar belang. 
• Kustfundament binnen bestaand bebouwd gebied. Hier gelden de hiervoor genoemde beperkingen niet. Wel stelt het Rijk beperkingen voor gronden die behoren tot primaire waterkeringen en waterstaatkundige beschermingszones.
• Binnenduinrand landwaarts van het kustfundament. Aan de grens van de duinrand landinwaarts stelt het Rijk geen ruimtelijke restricties vanuit het oogpunt van waterveiligheid. Of bouwactiviteiten zijn toegestaan, hangt hier af van het beleid van provincies en gemeenten.

De toename van het aantal recreatiewoningen in de kustzone in afgelopen jaren vond vooral plaats in de binnenduinrand, landwaarts van het kustfundament. Vanuit een oogpunt van waterveiligheid geldt daar geen beperking aan de ontwikkeling van bebouwing.

De Rijksoverheid heeft - naar aanleiding van maatschappelijke onrust over de toename van bebouwing in de kuststrook - met gemeenten, provincies, natuur- en milieuorganisaties en organisaties voor recreatieondernemers het Kustpact afgesloten (IenM, 2017). 

Om de ontwikkeling van de recreatieve bebouwing, de kernkwaliteiten en collectieve waarden van de kustzone te volgen, hebben de partners van het Kustpact een Kustpactmonitor opgezet. Informatie over de voortgang van het kustpact en de opzet van de monitoring van het kustpact is opgenomen in een Brief dd. 2 juli 2021 van de Minister van BZK over de voortgang van het kustpact (BZK, 2021), in de Brief van 19 december 2022 (BZK, 2022) en in de Kamerbrief over de voortgang Kustpact 2024. De hoofdlijnen van de Kustpactmonitor zijn ook opgenomen in de Monitor NOVI en op het CLO.