Energie: inleiding en beleid

Energiedragers

De economie van Nederland en andere geïndustrialiseerde landen is gebaseerd op een groot verbruik van energie. Aardolie, aardgas en steenkool zijn voor Nederland de belangrijkste primaire energiedragers. Deze fossiele brandstoffen leveren de energie voor onze maatschappij. In Nederland wordt aardgas en in geringe mate aardolie gewonnen. Steenkool is in ons land economisch niet meer winbaar; de steenkoolmijnen in Limburg zijn in de jaren zeventig gesloten. Voor steenkool en bijna alle aardolie is Nederland aangewezen op import uit het buitenland.
Veel aardgas en steenkool wordt omgezet in elektriciteit en/of warmte. Behalve dat aardolie en aardgas een belangrijke rol spelen in de energievoorziening, worden deze stoffen ook niet-energetisch gebruikt, als grondstof voor de productie van bijvoorbeeld plastics en kunstmest. Kernenergie draagt ruim 1 procent bij aan de energievoorziening en duurzame energie een kleine 3 procent.

Milieudruk energievoorziening

Winning, transport, verbruik van fossiele energiedragers en de productie van elektriciteit veroorzaken een aanzienlijke milieudruk:

• bij winning, transport en distributie van aardgas en aardolie ontstaan emissies naar de lucht, met name methaan;
• elektriciteitscentrales verbruiken grote hoeveelheden koelwater.
• bij de productie van elektriciteit ontstaan belangrijke luchtemissies (onder andere kooldioxide en stikstofoxiden), en vaste afvalstoffen;
• het verbruik van aardgas, aardolie en steenkool veroorzaakt belangrijke emissies van stoffen naar de lucht.

De energiegerelateerde emissies naar de lucht dragen vooral bij aan de milieuthema's Klimaatverandering en Verzuring.

Nederlands energiebeleid: op naar een duurzame energiehuishouding

Al vanaf de Derde Energienota (1996) is het energiebeleid van de overheid gericht op het stimuleren van een duurzame energiehuishouding in de ruime zin des woords. Met betrekking tot de duurzame energiehuishouding zijn drie aspecten belangrijk: economische efficiëntie, milieukwaliteit en de voorzieningszekerheid van energiebronnen.

Economische efficiëntie

Ter vergroting van de economische efficiëntie is binnen de energiesector marktwerking gecreëerd. De taak van de overheden verschuift daarbij van een actieve rol, als onder andere aandeelhouder en investeerder, naar de borging van de publieke belangen door het opstellen van regels en het handhaven van spelregels voor de markt. Daarbij krijgt de internationale context steeds meer aandacht. Voor de afnemers van energie betekent marktwerking keuzevrijheid: zij krijgen de mogelijkheid om zelf te kiezen waar zij hun energie inkopen. Als gevolg van het instellen van de keuzevrijheid voor de grote afnemers van energie is sinds 1999 de import van elektriciteit sterk toegenomen.

Milieukwaliteit: beperken broeikasgas-emissies

In verband met de milieukwaliteit is het van belang de kooldioxide-emissie, die het gevolg is van het verbranden van fossiele energie te beperken. Het Energierapport 2008 (EZ, 2008) beschrijft hoe Nederland het Kyoto-protocol (20 procent emissiereductie van broeikasgassen na 2020 ten opzichte van 1990) denkt te realiseren. Aan energiebesparing en duurzame energie is een belangrijke rol toegekend.

Energiebesparing

Nederland volgt de EU en heeft in het Energierapport 2008 (EZ, 2008) de doelstelling voor energiebesparing opgehoogd van 1,5 naar 2 procent per jaar in 2020.
Volgens het Protocol Monitoring Energiebesparing (Boonekamp, P.G.M., et al., 2008) bedroeg de nationale besparing in de periode 1995-2006 gemiddeld ruim 0,9 procent per jaar. Volgens de definitie van Schoon en Zuinig (2008) (exclusief nationaal feedstockverbruik) is dit 1,1 procent.

Duurzame energie

Onder duurzame energiebronnen worden hernieuwbare energiebronnen verstaan. Dit wil zeggen bruikbare energie uit waterkracht, windenergie, zonne-energie, omgevingsenergie en biomassa. Duurzame energie speelt echter in Nederland nog een beperkte rol. In 2007 was 2,8 procent van het totale binnenlandse energieverbruik uit duurzame binnenlandse bronnen afkomstig. In het Energierapport 2008 wordt de doelstelling voor 2020 verhoogd, om dan 20 procent van het totale binnenlandse energieverbruik duurzaam op te wekken.

Voorzieningszekerheid

Voorzieningszekerheid houdt in de mate van zekerheid die er is over de beschikbaarheid van voldoende energiebronnen nu en in de toekomst. In de jaren zeventig werd het energieprobleem vooral in verband gebracht met schaarste: de fossiele energiedragers steenkool, aardolie en aardgas zouden binnen afzienbare tijd uitgeput raken. Het energiebeleid in de jaren zeventig en tachtig was hierdoor met name gericht op de besparing van energie. Inmiddels is duidelijk dat de energievoorraden op aarde groot genoeg zijn voor een lange periode van intensief energieverbruik. De laatste jaren zijn de zorgen over de beschikbaarheid daarvan wel toegenomen, omdat minder nieuwe voorraden worden ontdekt en al in kaart gebrachte voorraden soms moeilijker toegankelijk blijken te zijn. Daarnaast neemt de mondiale vraag naar energie harder toe dan gedacht.
Mondiale voorraden van aardgas en aardolie liggen in toenemende mate in een beperkt aantal landen, bijvoorbeeld Rusland voor aardgas en het Midden-Oosten voor aardolie. Geopolitieke aspecten worden daarom steeds belangrijker (Energierapport, 2008).

Begrippen en definities