Fijnere fractie van fijn stof (PM2,5) in lucht, 2009-2023

Jaargemiddelde concentratie PM_2,5

De gemeten regionale achtergrondconcentraties PM_2,5 lagen in 2023 gemiddeld rond de 8 µg/m³. Op stedelijke achtergrondlocaties en verkeersbelaste locaties waren de concentraties ook rond 8 µg/m³_. In de jaren 2020-2022 lijken deze jaargemiddelde PM_2,5 waarden tamelijk constant  (zie afbeelding ‘Jaargemiddelde’). Daarna volgde een afname van de jaargemiddelde concentratie in 2023. 

Emissiebeperkende maatregelen en implementatie van nieuwere en schonere technieken door industrieën, vervoer en scheepvaart kunnen de daling in de PM_2,5 concentraties verklaren. In 2020 en 2021 hebben ook de maatregelen ter voorkoming van het verspreiding van het coronavirus SARS-CoV-2 bijgedragen aan deze daling. In 2022 was er een klein toename, vermoedelijk door verhoogde verkeersintensiteit en economische activiteiten. De PM_2,5 concentraties werden, net als bij de PM₁₀ concentraties, beïnvloed door meteorologische fluctuaties.

Ruimtelijke verdeling PM_2,5

De afbeelding ‘Kaart 2023’ geeft voor dat jaar de ruimtelijke verdeling van grootschalige, jaargemiddelde PM_2,5 concentraties weer zonder lokale verhogingen langs drukke verkeerswegen en straten (Grootschalige Concentratiekaarten Nederland, GCN). Deze ruimtelijke verdeling is vergelijkbaar met die van PM₁₀. In de buurt van industrie en gebieden met intensieve veehouderij zijn de lokale PM_2,5-bijdragen echter aanzienlijk kleiner dan die van PM₁₀. De berekende jaargemiddelde concentraties (op basis van GCN) voor 2023 liggen onder de Europese grenswaarde (25 µg/m³), maar liggen wel boven de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) advieswaarde van 5 µg/m³.

Chemische samenstelling

PM_2,5 bestaat uit verschillende stoffen. In 2007/2008 is op het regionale achtergrondstation Cabauw de chemische samenstelling van PM_2,5 gemeten (Schaap, 2010). Sinds 2012 is, voor dezelfde locatie en aan de hand van vergelijkbare meetmethode, data beschikbaar vanuit het RIVM. De figuur ‘Chemische samenstelling’ laat de resultaten van de verschillende meetcampagnes zien.

 Zoals in de figuur weergegeven, bestaat PM_2,5 uit een scala van stoffen uit verschillende bronnen. Afhankelijk van de bron verdeelt men fijn stof in een primaire en een secundaire fractie:

• De primaire fractie bestaat uit deeltjes die direct in de lucht komen door uitstoot van onder meer verkeer, houtstook, scheepvaart en industrie.
• De secundaire fractie bestaat uit deeltjes die in de atmosfeer ontstaan door chemische reacties tussen gassen (NH₃, NO_x, SO₂, vluchtige organische stoffen (VOS)) en/of al aanwezige deeltjes. Landbouwemissies in binnen- en buitenland spelen hierbij een belangrijke rol.

De belangrijkste bijdrage aan PM_2,5 komt van secundair anorganisch aerosol (voornamelijk ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat) en organisch koolstof (OC) o.a. van houtstook.

Voor meer informatie over het bepalen van de indicatieve chemische samenstelling van PM_2,5, zie de ‘Technische toelichting’ onderaan deze pagina. 

Fracties fijn stof

Fijn stof is een verzamelbegrip en duidt op zwevende deeltjes in de lucht (in de regel zijn het deeltjes met een diameter kleiner dan 10 micrometer; PM₁₀, zie CLO indicator Fijn stof (PM₁₀) in lucht). De fijnere fractie van fijn stof noemen we PM_2,5 en bestaat uit deeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer. Nog kleinere deeltjes fijn stof, kleiner dan 100 nanometer, worden ultrafijnstof genoemd. Hier is een aparte indicator voor geschreven: Ultrafijnstof in de lucht.

Voor een volledige definitie zie ‘opmerkingen’ in ‘Technische toelichting’.

Grenswaarden, advieswaarden en gemiddelde-blootstellingsindex

De WHO stelt dat blootstelling aan PM_2,5 schadelijker is dan blootstelling aan PM₁₀. De kleinere deeltjes van PM_2,5 dringen dieper in de longen door (WHO, 2006a; zie ook PDF bestand Gezondheidswinst van fijn stof) dan PM₁₀, die vooral in de slijmvliezen in de bovenste luchtwegen terechtkomen. In de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit zijn daarom sinds 2008 grens- en richtwaarden voor PM_2,5 opgenomen. Voor PM_2,5 geldt nu een Europese grenswaarde van 25 µg/m³ voor de jaargemiddelde concentratie. De WHO beschouwt deze grenswaarde als interimdoelstelling op weg naar een advieswaarde van 5 µg/m³ (WHO, 2021).

Naast grenswaarden voor jaargemiddelde concentraties staat in de EU richtlijn ook een aanpak om de blootstelling van bevolking aan fijn stof generiek terug te dringen. Om dit te bereiken heeft de EU voor PM_2,5 een grenswaarde voor de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie (blootstellingsverplichting; 20 µg/m³) vastgesteld en een verminderingsdoelstelling voor de gemiddelde-blootstellingsindex (GBI, Eng.: AEI). Deze index is het gemiddelde over drie jaar van de gemeten concentraties op stedelijke achtergrondlocaties in Nederland.

Voor 2010 en 2020 zijn de GBI's gedefinieerd als het gemiddelde over 2009-2011 respectievelijk 2018-2020. De GBI voor 2011 is voor Nederland vastgesteld op 17,0 µg/m³. Voor 2020 was hieraan de reductiedoelstelling van 15% (2,6 µg/m³) gekoppeld. Die doelstelling is gehaald. De GBI bleef ook de jaren na 2020 dalen. Ten opzichte van de periode 2009-2011 liet de periode 2021-2023 een GBI daling zien van 8,3 µg/m³.

Glijdend driejaarsgemiddelde voor PM_2,5-concentratie op stedelijke achtergrondlocaties.

Strengere EU-grenswaarde voor PM_2,5 vanaf 2030

Vanaf 2030 gaan strengere Europese grenswaarden gelden voor luchtkwaliteit. In april 2024 zijn de EU-landen en het Europees Parlement het daarover eens geworden. Vanaf 2030 geldt de nieuwe grenswaarde van 10 µg/m³ PM_2.5 voor de jaargemiddelde concentratie. In 2023 lagen sommige meetwaarden voor stedelijke achtergrondstations boven die nieuwe grenswaarde.

Samen meten aan luchtkwaliteit

Naast het bestaande meetnet van het RIVM en partners zijn in Nederland meer ontwikkelingen om PM_2,5 en luchtkwaliteit te meten. Een overzicht van deze meetprojecten met sensortechnologie en mede door burgers is te vinden op het kennisportaal 'Samen meten'.