Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, 1990 - 2010

Natuurkwaliteit in meeste oppervlaktewateren is ontoereikend of matig

De natuurkwaliteit van macrofauna is in de meeste oppervlaktewateren ontoereikend of matig. Slechts een klein deel van de wateren (ongeveer 10%) heeft een goede natuurkwaliteit. Macrofauna zijn kleine, maar met het blote oog zichtbare, ongewervelde dieren (insecten, slakken, etc) die in het oppervlaktewater leven. Een goede natuurkwaliteit komt voor langs de grens met Duitsland, de sprengen (gegraven beken) van de Veluwe, de Wieden en Weerribben, bij brakke wateren in Zeeland en langs de Overijsselse Vecht. Wateren met een slechte natuurkwaliteit komen nog maar weinig voor nadat de waterkwaliteit in de periode 1980-1990 verbeterde.

Nauwelijks verbetering in bijna 20 jaar

De natuurkwaliteit is in de periode 1990 tot en met 2010 licht verbeterd. Bij beken is de natuurkwaliteit met 5 procentpunt verbeterd. Bij de andere watertypen is de natuurkwaliteit van macrofauna voor de hele periode nauwelijks verbeterd. De natuurkwaliteit wordt vooral bepaald door de vermesting van het oppervlaktewater en het beheer en de inrichting van het water.
De inrichting en het beheer van het oppervlaktewater zijn belangrijk voor de aanwezigheid van verschillende habitats. Bij beken is de inrichting en de stroming heel belangrijk voor de kwaliteit, bij een meanderende beek zijn veel verschillende habitats aanwezig terwijl bij een gekanaliseerde beek weinig macrofauna soorten voorkomen. Ook de watertemperatuur is in beken gestegen, door verstuwing en het ontbreken van beschaduwing. Bij kanalen, sloten en meren zijn de inrichting van de oevers en het waterpeilbeheer belangrijk voor de natuurkwaliteit. Meren krijgen steeds vaker een harde stenen oever ter bescherming tegen golfslag, zodat de macrofauna soorten geen geschikt habitat hebben. Bij viswater kan het uitzetten van vis een negatief effect hebben op de natuurkwaliteit. Bij vennen hebben exotische vissoorten een negatieve invloed: in vennen waar de zonnebaars is uitgezet, komen veel minder macrofauna soorten voor en deze soorten hebben lagere dichtheden.

Verbetering gaat langzaam

De verbetering van de natuurkwaliteit in het water gaat maar heel langzaam. De vermesting van het oppervlaktewater is sinds 1990 voor de meeste wateren verminderd. De verbetering in natuurkwaliteit is in deze periode slechts minimaal, minder dan de verbetering in waterkwaliteit. Het herstel van de natuurkwaliteit gaat langzaam doordat veel macrofauna soorten lokaal zijn verdwenen of zelfs in Nederland zijn uitgestorven. De lange hersteltijd komt ook doordat veel waterbodems voedselrijk geworden zijn en het water troebel is door slib en humus. Hierdoor krijgen waterplanten geen kans om te groeien, waardoor de macrofauna geen geschikt habitat heeft. Herstelmaatregelen zijn vaak lokaal en beslaan maar een deel van het beektraject. Voor een landelijk overzicht dragen deze daarom maar weinig bij. De vermesting wordt bepaald door de gehalten aan stikstof en fosfor. De vermesting van het oppervlaktewater is weergegeven in:

• Vermesting in meren en plassen, 1980 - 2014
• Vermesting van oppervlaktewater, 1990 - 2021

Methode natuurkwaliteit voor waterplanten

De natuurkwaliteit is berekend met de maatlat voor de macrofauna van de Kaderrichtlijn Water (KRW). De maatlatten zijn opgesteld voor elk watertype. Het uitgangspunt voor een 'zeer goede kwaliteit' is de natuurlijke referentie: de waterplantengemeenschap die kan worden aangetroffen in een ongestoorde, optimale situatie. Voor de natuurlijke en sterk veranderde wateren is het doel de Goede Ecologische Toestand (GET). Bij de kunstmatige wateren is dit de default Goede Ecologische Potentie (GEP). In de KRW kan per waterlichaam een lager doel vastgesteld zijn, de Goede Ecologische Potentie (GEP). In deze studie is uitgegaan van de default waarden per watertype voor de indeling in klassen (zeer goed, goed, matig, ontoereikend en slecht).
De resultaten zijn gebaseerd op alle beschikbare gegevens van de waterbeheerders en zijn niet geaggregeerd naar de ruimtelijke eenheid van de waterlichamen. Door deze verschillen wijken de resultaten af van de officiële beoordeling van de waterlichamen.