Luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling, 1994-2014

De jaarwisseling van 2013 op 2014

De nieuwjaarspiek in fijnstofconcentraties was dit jaar iets hoger dan de historisch lage piek van de jaarwisseling 2012/2013. Dit komt mede doordat er dit jaar, in vergelijking met vorig jaar, minder neerslag viel en de wind zwakker was. De gemiddelde fijnstofconcentratie over de stedelijke stations bedroeg in het eerste uur na de jaarwisseling 358 µg/m³ (in 2013 was dit 243). De laagste concentraties werden waargenomen op de stations in Heerlen (< 100 µg/m³); de hoogste concentraties deden zich voor op meetstations in Utrecht (1200 µg/m³), Den Haag (1104 en 585 µg/m³), Eindhoven (671 µg/m³) en Haarlem (588 µg/m³). De fijnstofconcentraties namen daarna overal snel weer af en lagen enkele uren later al weer rond de 10 µg/m³. Er was kortstondig sprake van matige smog (RIVM, 2014).

Particulieren mogen in Nederland alleen vuurwerk afsteken van 31 december 10 uur tot 1 januari 2 uur. De metingen laten inderdaad zien dat op 31 december de fijnstofconcentraties gaandeweg de dag al licht omhoog zijn gegaan.

Trend

Gemiddeld over de periode 1993 tot en met 2014 blijkt de fijnstofconcentratie in het eerste uur na de jaarwisseling op ongeveer 550 µg/m³ te liggen. Er treden echter forse verschillen op van jaar tot jaar. Gemiddeldes kunnen een factor 1,5 à 2 lager of hoger liggen. Meteorologische omstandigheden spelen hierbij een rol. Bij zwakke wind, zoals tijdens de jaarovergang 2007/2008, waren de concentraties door de geringere verspreiding (sterk) verhoogd. Bij neerslag en/of forse wind, zoals tijdens de jaarovergang 2012/2013, slaat een substantieel deel van fijnstof neer en verspreidt de wind resterende deeltjes met lagere concentraties tot gevolg.

Vuurwerk: een bonte verzameling chemicaliën

Vuurwerk is relatief simpel van samenstelling. Het bestaat uit een zuurstofleverancier, vaak kaliumnitraat (KNO₃), en brandstoffen, meestal koolstof (C) en zwavel (S). Geluidseffecten worden door speciale constructies en de toevoeging van bepaalde chemicaliën verkregen.

Voor de gewenste kleureffecten bij siervuurwerk staat een scala aan stoffen ter beschikking. Voorbeelden zijn lithium- en strontiumverbindingen voor een rode kleur, calciumverbindingen voor geel, natrium voor oranje, bariumverbindingen voor groen, koperverbindingen voor blauw, mengsels van strontium- en koperverbindingen voor paars en aluminium, titanium en magnesium voor zilver. Ook worden wel hittebestendige organische kleurstoffen toegepast.

Ook lichtvervuiling

Vuurwerk veroorzaakt niet alleen luchtverontreiniging. Uit metingen van het Meetnet Hemelhelderheid Nederland blijkt dat in en rond stedelijke gebieden na twaalf uur 's nachts een snelle toename van het lichtniveau te zien is. Het maximum ligt ongeveer om tien over twaalf, na ongeveer driekwartier is de invloed van het vuurwerk op de hemelhelderheid voorbij.

De Europese context

De mate van luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling in Europa is niet alleen sterk afhankelijk van de plaatselijke weersomstandigheden maar ook van het vuurwerkverbruik per land. Hoge fijnstofconcentraties, zoals tijdens de jaarwisseling in Nederland, zijn binnen Europa geen uitzondering. Zo zijn bijvoorbeeld in Duitsland tijdens bepaalde jaren de stedelijke fijnstofconcentraties van vergelijkbaar niveau.
Naast de jaarwisseling kunnen hoge niveaus van luchtverontreiniging ook op andere vieringsmomenten binnen Europa optreden. Voorbeelden zijn de paasvuren in Noord-Nederland en Noord-Duitsland, het vreugdevuur tijdens de Guy Fawkes Night rond 5 november in Groot-Brittannië en de grote vaak dagenlang durende vuurwerkfestivals in Spanje en Malta.