Luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling, 1994-2013

De jaarwisseling van 2012 op 2013

Tijdens de jaarwisseling 2012/2013 waren de concentraties aan fijn stof historisch laag. Dit werd waarschijnlijk grotendeels door het natte weer in combinatie met de forse wind veroorzaakt. De gemiddelde concentratie fijn stof op de stedelijke stations bedroeg in het eerste uur na de jaarwisseling 243 µg/m³ (in 2012 was dit 445). De laagste concentraties werden waargenomen op de stations in Heerlen (< 100 µg/m³); de hoogste concentraties deden zich op meetstations in Utrecht (1094 µg/m³), Den Haag (478 en 548 µg/m³)en Nijmegen (536 µg/m³). De concentraties namen daarna overal snel weer af en lagen enkele uren later al weer rond de 10 µg/m³. In termen van smog was er kortstondig sprake van matige smog (RIVM, 2013).

Vuurwerk mag in Nederland worden afgestoken van 31 december 10 uur tot 1 januari 2 uur van het daarop volgende jaar. De metingen laten zien dat inderdaad op 31 december de fijnstofconcentraties gaandeweg de dag al licht omhoog zijn gegaan.

Trend

Gemiddeld over de periode 1993 tot en met 2013 blijkt de fijnstofconcentratie in het eerste uur na de jaarwisseling op ongeveer 550 µg/m³ te liggen. Er kunnen echter forse verschillen per jaar optreden. Gemiddeldes kunnen een factor 1,5 à 2 lager of hoger liggen. Meteorologische omstandigheden spelen hierbij een rol. Bij weinig wind, zoals tijdens de jaarovergang 2007/2008, waren de concentraties door de geringere verspreiding (sterk) verhoogd. De concentraties tijdens de jaarwisseling 2012/2013 zijn echter de laagste die sinds het begin van de waarnemingen zijn gemeten.

Zwaveldioxideconcentraties zijn rond de jaarwisseling eveneens verhoogd. Op de stedelijke stations kunnen gedurende korte tijd de concentraties stijgen tot enkele tientallen of, tijdens ongunstige omstandigheden, tot maximaal enkele honderden µg SO₂/m³ voorkomen.

Vuurwerk: een bonte verzameling chemicaliën

Vuurwerk is relatief simpel van samenstelling. Het bestaat uit een zuurstofleverancier, vaak kaliumnitraat (KNO₃), en brandstoffen, meestal koolstof (C) en zwavel (S). Geluidseffecten worden door speciale constructies en de toevoeging van bepaalde chemicaliën verkregen.

Veel vuurwerk wordt gebruikt vanwege de kleureffecten. Voor het gewenste kleureffect staat een scala aan stoffen ter beschikking, waaronder lithium- en strontiumverbindingen voor een rode kleur, calciumverbindingen voor geel, natrium voor oranje, bariumverbindingen voor groen, koperverbindingen voor blauw, mengsels van strontium- en koperverbindingen voor paars en aluminium, titanium en magnesium voor zilver. Ook worden wel hittebestendige organische kleurstoffen toegepast.

Ook lichtvervuiling

Vuurwerk veroorzaakt niet alleen luchtverontreiniging. Uit metingen van het Meetnet Hemelhelderheid Nederland blijkt dat in en rond stedelijke gebieden na twaalf uur 's nachts een snelle toename van het lichtniveau te zien is. Het maximum ligt ongeveer om kwart over twaalf, na ongeveer driekwartier is de invloed van het vuurwerk op de hemelhelderheid voorbij.

De Europese context

Nederland neemt in Europa met zijn vuurwerkverbruik rond de jaarwisseling een bijzondere plaats in. Nergens wordt op dat moment zo veel vuurwerk gebruikt. Dit blijkt uit een onderzoek van het European Topic Centre for Air Pollution and Climate Change (Mol et al., 2012). Zo worden nergens elders tijdens de jaarwisseling zulke hoge fijnstofconcentraties waargenomen.

Wel kunnen hoge niveaus van luchtverontreiniging op andere momenten optreden. Voorbeelden zijn de paasvuren in Noord-Nederland en Noord-Duitsland, het vreugdevuur tijdens de Guy Fawkes Night rond 5 november in Groot-Brittannië en de grote vaak dagenlang durende vuurwerkfestivals in Spanje en Malta. Maar ook in die gevallen blijven de niveaus onder die in Nederland tijdens de jaarwisseling.