Niet-ioniserende straling: bronnen, effecten en beleid

Verschillende soorten niet-ioniserende straling

Niet-ioniserende straling omvat stralingstypen met uiteenlopende eigenschappen. In het Compendium voor de Leefomgeving wordt ingegaan op UV-straling en EM-velden. De EM-velden worden onderverdeeld in extreem-laagfrequente (ELF) velden en radiofrequente (RF) velden.

Extreem laagfrequente EM-velden

Effecten
Het directe effect van blootstelling aan deze velden is de opwekking van elektrische velden en stromen in het lichaam. De huidige blootstellingslimieten zijn gebaseerd op korte-termijneffecten en hebben onder meer als doel hartritmestoornissen te voorkomen (Gezondheidsraad, 2000).
In buitenlands bevolkingsonderzoek is een verband gevonden tussen het wonen in de buurt van hoogspanningslijnen en het optreden van leukemie bij kinderen. Een verhoogd risico treedt mogelijk op bij blootstelling aan magnetische velden met een veldsterkte hoger dan ergens tussen 0,2 microtesla en 0,5 microtesla. Op grond van deze gegevens heeft de International Agency for Research on Cancer, een agentschap van de World Health Organisation deze magnetische velden als mogelijk kankerverwekkend aangemerkt. Een oorzakelijk verband tussen kinderleukemie en blootstelling is echter niet vastgesteld.
Als het verband uit het buitenlandse bevolkingsonderzoek ook voor Nederland opgaat, zou maximaal 0,5 van de jaarlijks circa 110 nieuwe gevallen van leukemie bij kinderen hierdoor verklaard kunnen worden (Van der Plas et al., 2001 en Pruppers, 2003).

• Blootstelling kinderen aan magnetische velden van hoogspanningslijnen

Beleid
In oktober 2005 heeft het voormalige ministerie van milieu een beleidsadvies verzonden. Dit advies is gebaseerd op het voorzorgbeginsel. Gemeenten en netbeheerders wordt geadviseerd om in nieuwe situaties te voorkomen dat er gevoelige bestemmingen worden gerealiseerd binnen een zone waar het jaargemiddelde magnetische veld sterker is dan 0,4 microtesla. Met nieuwe situaties wordt bedoeld: nieuwbouw van gevoelige bestemmingen of nieuwbouw van bovengrondse hoogspanningslijnen of ingrijpende wijzigingen aan bestaande lijnen. Gevoelige bestemmingen zijn volgens het advies: woningen, scholen, crèches en kinderdagverblijven. Het beleid is in 2008 door de voormalige minister van milieu verduidelijkt. Het onderwerp 'Hoogspanningslijnen' van de RIVM-website geeft meer informatie over het beleid.

Radiofrequente EM-velden

Effecten
Over mogelijk schadelijke effecten van blootstelling aan radiofrequente EM-velden bestaat momenteel nog onduidelijkheid, vooral als het gaat om EM-velden met een lage veldsterkte. Het toenemend gebruik van elektrische apparaten, mobiele telefoons, radio en televisie, in combinatie met de wetenschappelijke onduidelijkheid, leidt wel tot bezorgdheid over eventuele gezondheidsrisico's.
Bij langdurige blootstelling en bij voldoende hoge veldsterkte kan een verhoging van de lichaamstemperatuur optreden. De huidige blootstellingslimieten zijn er op gericht een temperatuurstijging met meer dan 1 graad celsius te voorkomen. Een mogelijk verband tussen blootstelling aan RF-velden en gezondheidseffecten zoals slapeloosheid, hoofdpijn, geheugenverlies of gedragsstoornissen is niet ondubbelzinnig aangetoond.
Het uitgebreidste onderzoek naar het ontstaan van hersentumoren bij gebruik van mobiele telefoons, INTERPHONE, heeft geconcludeerd dat het gebruik van mobiele telefoons niet tot een hoger risico op hersentumoren leidt (meningioma.s en glioma's). De resultaten suggereren wel een hoger risico op glioma's in de groep met het hoogste mobiele telefoongebruik, maar dit was, volgens de auteurs, onvoldoende om tot de conclusie te komen dat er sprake is van een oorzakelijk verband. Meer informatie staat in het onderwerp 'Mobiele telefonie' op de RIVM-website.

Beleid
In Nederland is het beleid met betrekking tot de plaatsing van antennes vastgelegd in het Nationaal Antennebeleid (NAB, 2000). Dit beleid is in 2002 uitgewerkt in een convenant tussen de rijksoverheid, de gemeenten en de aanbieders van mobiele telefonie. Uitgangspunt zijn de blootstellingslimieten in de EU-aanbeveling voor de beperking van blootstelling van de bevolking aan EM-velden (EU, 1999). In 2010 is een nieuw convenant afgesloten.

UV-straling

Effecten
Door blootstelling aan UV-straling kunnen op de korte termijn verbranding, sneeuwblindheid en onderdrukking van het immuunsysteem optreden. Langdurige blootstelling kan leiden tot huidkanker en vertroebeling van de ooglens (staar). Daarnaast kan een toename in UV-straling tot nadelige ecologische effecten leiden. Door de verdunning van de ozonlaag, als gevolg van de uitstoot van CFK's, is de UV-jaardosis in Nederland en Europa de laatste decennia toegenomen. Deze toename zal op termijn tot een toename in het aantal gevallen van huidkanker leiden.

• Extra huidkankerrisico in Europa door toename UV-straling, 1980-2006
• Aantasting van de ozonlaag: oorzaken en effecten

Beleid
Het Nederlandse volksgezondheidsbeleid is vooral gericht op preventie van blootstelling. Het gaat om algemene publieksvoorlichting over verantwoord gedrag in de zon en over het gebruik van antizonnebrandmiddelen. Met betrekking tot de bescherming van de ozonlaag zijn in 1987 mondiaal afspraken gemaakt over het terugdringen van het CFK-gebruik (UNEP, 1987-2000).

• Aantasting van de ozonlaag: beleid