Niet-ioniserende straling: bronnen, effecten en beleid

Er zijn verschillende soorten niet-ioniserende straling

Niet-ioniserende straling omvat een breed scala stralingstypen met sterk uiteenlopende eigenschappen. In het Milieucompendium wordt ingegaan op ultraviolette straling en elektromagnetische velden. Deze EM-velden worden onderverdeeld in extreem-laagfrequente (ELF)- velden en radiofrequente (RF)-velden.

Extreem laagfrequente EM-velden

Effecten
Het directe effect van blootstelling aan deze velden is de opwekking van elektrische stroompjes in het lichaam. De huidige blootstellingslimieten zijn gebaseerd op korte-termijneffecten en hebben onder meer als doel hartritmestoornissen te voorkomen (Gezondheidsraad, 2000).
In buitenlands bevolkingsonderzoek is een verband gevonden tussen het wonen in de buurt van hoogspanningslijnen en het optreden van leukemie bij kinderen. Een verhoogd risico treedt mogelijk op bij blootstelling aan magnetische velden met een veldsterkte hoger dan ergens tussen 0,2 microtesla en 0,5 microtesla. Op grond van deze gegevens heeft de International Agency for Research on Cancer, een agentschap van de World Health Organisation deze magnetische velden als mogelijk kankerverwekkend aangemerkt. Een oorzakelijk verband tussen kinderleukemie en blootstelling is echter niet vastgesteld.
Als het verband uit het buitenlandse bevolkingsonderzoek ook voor Nederland opgaat, zou maximaal 0,5 van de jaarlijks circa 110 nieuwe gevallen van leukemie bij kinderen hierdoor verklaard kunnen worden (Van der Plas et al., 2001 en Pruppers, 2003).
Blootstelling kinderen aan magnetische velden van hoogspanningslijnen

Beleid
In oktober 2005 heeft Staatssecretaris Van Geel van milieu een beleidsadvies verzonden. Dit advies is gebaseerd op het voorzorgbeginsel. Gemeenten, provincies en netbeheerders wordt geadviseerd om in nieuwe situaties te voorkomen dat er gevoelige bestemmingen worden gerealiseerd binnen een zone waar het jaargemiddelde magnetische veld sterker is dan 0,4 microtesla. Met nieuwe situaties wordt bedoeld: het bouwen van woningen, nieuwbouw van bovengrondse hoogspanningslijnen of ingrijpende wijzigingen aan bestaande lijnen. Met gevoelige bestemmingen worden woningen, scholen en kinderdagverblijven bedoeld. RIVM beheert een website ter ondersteuning van dit nieuwe beleid (www.rivm.nl/hoogspanningslijnen).

Radiofrequente EM-velden

Effecten
Over mogelijk schadelijke effecten van blootstelling aan radiofrequente EM-velden bestaat momenteel geen duidelijkheid. De toenemende blootstelling door elektrische apparaten, mobiele telefonie, radio en TV, in combinatie met de wetenschappelijke onduidelijkheid, leidt wel tot bezorgdheid over eventuele gezondheidsrisico's.
Bij langdurige blootstelling en bij voldoende hoge sterkte van de velden kan een verhoging van de lichaamstemperatuur optreden. De huidige blootstellingslimieten beogen een temperatuurstijging met meer dan 1 graad Celsius te voorkomen. Een mogelijk verband tussen blootstelling aan RF-velden en gezondheidseffecten als slapeloosheid, hoofdpijn, geheugenverlies of gedragsstoornissen is niet ondubbelzinnig aangetoond.
Er zijn te weinig onderzoeken naar langetermijneffecten zoals het ontstaan van hersentumoren bij gebruik van mobiele telefoons, om definitieve conclusies te kunnen trekken. Gelet op de beperkte kennis heeft de Engelse National Radiological Protection Board aanbevolen uit te gaan van het voorzorgbeginsel totdat meer solide kennis over eventuele gezondheidseffecten beschikbaar is. Zij is van mening dat gebruik van mobiele telefoons door kinderen ontmoedigd zou moeten worden (NRPB, 2004).

Beleid
In Nederland is het beleid met betrekking tot de plaatsing van antennes vastgelegd in het Nationaal Antennebeleid (NAB, 2000). Dit beleid is verder uitgewerkt in een convenant tussen de rijksoverheid, de gemeenten en de aanbieders van mobiele telefonie. Uitgangspunt zijn de blootstellingslimieten in de EU-aanbeveling voor de beperking van blootstelling van de bevolking aan EM-velden (EU, 1999). Het streven is om de afspraken in het convenant in de toekomst in wet- en regelgeving vast te leggen.

UV-straling

Effecten
Door blootstelling aan UV-straling kunnen op de korte termijn verbranding, sneeuwblindheid en onderdrukking van het immuunsysteem optreden. Langdurige blootstelling kan leiden tot huidkanker en vertroebeling van de ooglens (staar). Daarnaast kan een toename in UV-straling tot nadelige ecologische effecten leiden. Door de verdunning van de ozonlaag, als gevolg van de uitstoot van CFK's, is de UV-jaardosis in Nederland en Europa de laatste decennia toegenomen. Deze toename zal op termijn tot een toename in het aantal gevallen van huidkanker leiden.
Extra huidkankerrisico in Europa door toename UV-straling, 1980-2006
Aantasting van de ozonlaag: oorzaken en effecten

Beleid
Het Nederlandse volksgezondheidsbeleid is vooral gericht op preventie van blootstelling. Het gaat om algemene publieksvoorlichting over verantwoord gedrag in de zon en over het gebruik van antizonnebrandmiddelen. Met betrekking tot de bescherming van de ozonlaag zijn in 1987 mondiaal afspraken gemaakt over het terugdringen van het CFK-gebruik (UNEP, 1987-2000).
Aantasting van de ozonlaag: beleid