Stikstofoxiden in lucht, 1992-2020

In 2020 laagste gemiddelde concentraties stikstofoxiden van langjarige reeks

De jaargemiddelde concentratie van stikstofoxiden wordt berekend volgens de som NOx = NO [stikstofmonoxide] + NO2 [stikstofdioxide], waarbij een substantieel deel van het uitgestoten NO in de lucht wordt omgezet in NO₂.
De jaargemiddelde gemeten concentratie van stikstofoxiden is in 2020 het laagst van de langjarige reeksen van beschikbare metingen. Dit geldt voor zowel de verkeersbelaste locaties (43 µg/m³), als voor de stedelijke achtergrond (24 µg/m³) en regionale achtergrond (15 µg/m³) zoals uit figuur 'Trend jaargemiddelden 1992-2020' blijkt. De jaargemiddelde concentraties op verkeersbelaste stations lagen in 2020 tussen 26 en 68 µg/m³. Op stedelijke achtergrond stations tussen 10 en 36 µg/m³ en op regionale achtergrond stations tussen 9 en 22 µg/m³.

Kaart 2020

Het tweede figuur ('Kaart 2020') geeft de gemodelleerde ruimtelijke verdeling weer van grootschalige jaargemiddelde NOx-concentraties voor 2020. Deze kaart weerspiegelt duidelijk de belangrijke bijdrage van het verkeer tot de concentraties van stikstofoxiden (Hoogerbrugge et al., 2020).

Gemiddelde concentraties stikstofoxiden dalen nog steeds

Sinds begin jaren negentig dalen de concentraties op de drie locatietypes gestaag. In 2020 is de gemiddelde concentratie op verkeersbelaste en stedelijke achtergrond stations driekwart lager en op de regionale achtergrond stations tweederde lager dan in 1992. In 2020 zijn de gemeten concentraties ook lager dan in alle voorgaande jaren. De afname in 2020 komt voornamelijk door de effecten van de COVID-19 maatregelen (zie verder).

De daling van de concentratie van stikstofoxiden in binnenstedelijke straten is overigens sterker dan in regionale gebieden. De daling is ook sterker dan die van de concentraties van stikstofdioxide. Dit komt omdat de emissies van stikstofoxiden door het verkeer dalen, maar het relatieve aandeel stikstofdioxide daarin stijgt bij de nieuwste autotypen. De daling van de nationale emissies is het resultaat van maatregelen bij verkeer, industrie en energie.

Lagere concentraties stikstofoxiden door COVID-19 maatregelen

De COVID-19 maatregelen (corona), die sinds half maart 2020 van kracht waren, zorgden voor minder verkeer dan 'normaal' en voor minder economische activiteit in zowel Nederland als in het buitenland. Er was in 2020 een lagere bijdrage van de NO₂ concentratie aan de jaargemiddelde concentratie stikstofoxiden dan normaal, die op haar beurt ook lager was dan normaal. De gemiddelde gemeten concentraties van NO₂ in 2020 waren lager dan op basis van de langjarige trend verwacht kon worden (Velders et al., 2021) en verklaren hiermee in elk geval een deel van de daling van NOx. Voor NO is niet vastgesteld of de daling in 2020 lager is dan de langjarige trend.

Grenswaarde ter bescherming van vegetatie niet meer overschreden

De Europese Unie heeft voor de bescherming van vegetatie tegen langdurige blootstelling aan stikstofoxiden een kritiek niveau vastgesteld voor de jaargemiddelde concentratie van stikstofoxiden. Dit kritieke niveau bedraagt 30 µg/m³ en is van toepassing op gebieden met een oppervlak van ten minste 1000 km² die op een afstand van minimaal 5 km van bebouwing, inrichtingen of autosnelwegen zijn gelegen (EU, 2008; Wet Milieubeheer, 2007).
 
De Europese luchtkwaliteitsrichtlijn stelt voor toetsing aan het kritieke niveau van stikstofoxiden voor de bescherming van vegetatie een aantal eisen aan de minimale omvang van natuurgebieden en aan de locatie van monsternemingspunten van stikstofoxiden. Conform deze eisen in de richtlijn zijn in Nederland vrijwel geen natuurgebieden te vinden waar getoetst kan worden aan dit kritieke niveau. Natuurgebieden in Nederland waarop het Europees vastgestelde kritieke niveau ter bescherming van de vegetatie tegen te hoge stikstofoxiden concentraties wel van toepassing is, liggen in het uiterste noorden van het land, zoals de Kollumerwaard. In deze natuurgebieden is geen sprake van een overschrijding van het jaarlijkse kritieke niveau voor de bescherming van vegetatie.

Dat het kritieke niveau voor stikstofoxiden in Nederland niet overschreden wordt, betekent echter niet dat stikstofoxiden daarmee geen rol spelen in de "stikstofproblematiek". De hier genoemde grenswaarde ter bescherming van vegetatie gaat over de directe schade door verhoogde concentraties in de lucht van stikstofoxiden op vegetatie. Stikstofoxiden maken daarnaast onderdeel uit van de stikstofdepositie. Deze depositie zorgt voor een belasting van de Nederlandse natuur met stikstof. In grote delen van de Nederlandse natuur is sprake van een overschrijding van de zogenaamde kritische depositiewaarden voor stikstof. Voor meer informatie zie de informatiepagina over stikstof op de site van het RIVM.

Nadelige effecten stikstofoxiden

Nadelige effecten op de natuur zijn schade aan het blad door omzetting van stikstofoxiden in het bladvocht in stikstofverbindingen. Daarnaast vindt in de atmosfeer omzetting plaats van stikstofdioxide (NO₂) naar nitraataerosol, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de verzuring en vermesting van bodem en oppervlaktewater. Nitraataerosol levert ook een bijdrage aan de fijnstofconcentraties. Tevens dragen NO_x en vluchtige organische koolwaterstoffen bij aan de vorming van ozon op leefniveau.
 
Er is ook een indicator voor stikstofdioxide (NO₂); zie Stikstofdioxide in lucht, 1992-2023