Beschermde Rijksmonumenten, 2013

Inventarisatie en aanwijzing van monumenten

Vanaf de inwerkingtreding van de Monumentenwet in 1961 tot eind 2013 zijn er 61.730 beschermde rijksmonumenten aangewezen.
Aanvankelijk lag de focus op monumenten gebouwd of aangelegd in de periode vóór 1850. In de jaren tachtig ontstond het besef dat de bouwontwikkeling in de periode van 1850 tot 1940 werd gemist. Na een landelijke inventarisatie werden in de jaren negentig bijna 14.000 monumenten uit deze periode toegevoegd aan het Monumentenregister. Daarna is de laatste jaren ook een beperkt aantal monumenten aangewezen uit de Wederopbouwperiode (1940-1965). Recentelijk vindt een verschuiving plaats van objectgerichte aanwijzing naar een meer ruimtelijk beschermingsbeleid. De aanwijzing van clusters van monumenten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is hiervan een voorbeeld.
Jaarlijks worden er circa 10 à 20 monumenten van de lijst afgevoerd, doordat door onder meer brand, verval of opeenvolgende aanpassingen van het monument de cultuurhistorische waarden verloren zijn gegaan en door verbeteringen van administratieve onvolkomenheden in de registratie.

Archeologische monumenten

Naast de gebouwde rijksmonumenten zijn ruim 1400 archeologische monumenten beschermd. Daarbij zijn in het verleden vooral zichtbare of herkenbare monumenten aangewezen, zoals hunebedden, grafheuvels of terpen. "Onzichtbare" archeologie (onder het maaiveld gelegen archeologie) en resten uit specifieke historische perioden zoals de vroege prehistorie, zijn ondervertegenwoordigd in het monumentenbestand. Daarom wordt nu gewerkt aan een bescheiden aantal nieuwe aanwijzingen om te komen tot een meer representatief bestand.

Staat en onderhoud van gebouwde monumenten

Jaarlijks voert Monumentenwacht tussen de vijf- en zesduizend inspecties uit. Hierbij blijkt dat tussen 2008 en 2010 het aandeel monumenten met een goede staat van het onderhoud en van het casco toenam, en de aandelen met een redelijke, matige en slechte staat licht afnamen.
Onderhoud bestaat uit het vervangen, bijhouden en herstellen van onderdelen zoals schilder- en voegwerk. Bij het casco gaat het om de dragende onderdelen en het omhulsel van het monument, dat grofweg bestaat uit dak, kappen met spantconstructies, balklagen en vloeren, gevels, dragende muren met wandopeningen, funderingen en kelders en gewelven.
Het aantal inspecties per jaar sterk kan fluctueren. Dit heeft te maken de abonnementen die eigenaren bij de Monumentenwacht kunnen afsluiten: bijvoorbeeld een inspectie eens per jaar, per twee jaar of per drie. Ook het aantal eenmalige inspecties kan het ene jaar meer zijn dan het andere."

Beleidsdoelstellingen Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte

Deze indicator verwijst naar de volgende doelen en nationale belangen:

• Het waarborgen van een leefbare en veilige omgeving waarin unieke natuurlijke en cultuur-historische waarden behouden zijn (leefbaar en veilig)
• Nationaal belang: Ruimte voor behoud en versterking van (inter)nationale unieke cultuur-historische en natuurlijke kwaliteiten