Actieve betrokkenheid bij natuurbescherming, 2017

Nederlanders vooral actief bij laagdrempelige activiteiten

In 2017 ondernam bijna 60% van de bevolking één of meer activiteiten voor de natuur. Nederlanders verrichten vooral laagdrempelige activiteiten dicht bij huis zoals het plaatsen van nestkastjes, afval opruimen en streekeigen beplanting aanleggen. In vergelijking met 2013 is het aantal Nederlanders dat activiteiten voor natuur onderneemt gelijk gebleven terwijl tussen 2006 en 2013 dit aandeel nog toenam. Wel zijn enkele verschuivingen waarneembaar in de activiteiten die gedaan worden. Zo is het aantal mensen dat afval opruimt en het aantal mensen dat planten en dieren inventariseert toegenomen, terwijl het aantal mensen dat nestkastjes ophangt of streekeigen beplanting aan huis aanlegt is afgenomen. Georganiseerde opschoonacties zoals de Landelijke Opschoondag of de Beach Cleanup Tour van Stichting de Noordzee dragen hier mogelijk aan bij. Sinds de eerste editie van de Beach Cleanup Tour in 2013 haalde Stichting De Noordzee samen met 11.889 vrijwilligers tot en met 2018 in totaal 83.518 kilo afval van de Nederlandse stranden.

Uit een Europese enquête blijkt dat in 2015 gemiddeld 11% van de Europeanen actief is in projecten voor beheer en onderhoud van natuur- en landschap terwijl circa 10% van de Nederlanders actief is. Volgens de Eurobarometer zijn er ten opzichte van Nederland meer vrijwilligers actief in België (15%) en Engeland (14%) maar minder in Duitsland (9%) en Frankrijk (8%).

Betrokkenheid bij natuurorganisaties

Bij de terreinbeheerders en de provinciale stichtingen Landschapsbeheer zijn duizenden vrijwilligers actief. De activiteiten verschillen van beheer en onderhoud, voorlichting, inventarisaties, toezicht tot onder meer belangenbehartiging. Een voorbeeld van een nationale activiteit voor beheer en onderhoud van natuur en landschap is de nationale natuurwerkdag. Het aantal vrijwilligers van de natuurwerkdag nam vanaf de start in 2001 sterk toe tot circa 14.000 in 2014 en is sindsdien stabiel. Het aantal locaties neemt nog steeds toe tot 573 in 2017. Ook andere natuurorganisaties weten groepen burgers te mobiliseren. De natuur- en milieufederaties hebben bijvoorbeeld meer dan 1.000 aangesloten lokale organisaties, waarin bij elkaar duizenden vrijwilligers actief zijn. De betrokkenheid van burgers bij natuurorganisaties uitgedrukt in ledenaantallen is met circa 2 miljoen leden groot, maar laat sinds 2008 wel een afname zien.

• Ledenaantal particuliere natuur- en milieuorganisaties, 1989-2023

Vrijwillige waarnemers belangrijk voor natuurbeleid

Het aantal vrijwilligers dat soortgegevens verzamelt en waarnemingen doorgeeft, neemt toe. Zo is het aantal tellers van de jaarrond tuintelling sinds de oprichting in 2015 verdubbeld tot ruim 14.000 begin 2019 en is het aantal deelnemers aan de Nationale tuinvogeltelling in tien jaar tijd gegroeid van circa 10.000 tot ruim 75.000 in 2019. Ook het aantal actieve gebruikers van waarneming.nl neemt jaarlijks met ongeveer 1000 toe tot bijna 18.000 in 2017. De gegevens van waarneming.nl worden opgeslagen in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). De NDFF en de gegevens van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) worden gebruikt voor biodiversiteitsindicatoren. Het NEM is een belangrijke gegevensbron voor de rapportages van de EU vogel- en habitatrichtlijn. Het gaat daarbij vooral om de trend in populatiegrootte en de status van het verspreidingsgebied die nodig zijn om de 'Staat van instandhouding' van habitatrichtlijnsoorten te berekenen. Deze indicatoren, maar ook andere biodiversiteitindicatoren die worden gebruikt voor internationale rapportages en beleidsevaluaties, worden mede gemaakt met monitoringsgegevens verzameld door vrijwilligers. Gespecialiseerde particuliere gegevensbeherende organisaties coördineren deze monitoring waarvan de gegevens door meer dan 15.000 vrijwilligers verzameld worden (website NEM).

• Staat van instandhouding en trends soorten en habitattypen Vogel- en Habitatrichtlijn, 2013-2018

Rijksbeleid benadrukt belang maatschappelijke betrokkenheid

De Rijksnatuurvisie legt de nadruk op maatschappelijke betrokkenheid. De overheid streeft naar een natuur "die de samenleving dooradert en die wordt gedragen door de inzet van burgers, bedrijven en particuliere organisaties". Volgens de visie van het kabinet zal die betrokkenheid niet alleen de maatschappelijk gewaardeerde natuur ten goede komen, maar ook de biodiversiteit en de daaraan verbonden nationale en internationale doelen. Daartoe werkt de Rijksoverheid samen met de provincies aan een maatschappelijke uitvoeringsagenda. De agenda bestaat uit initiatieven van verschillende soorten activiteiten van bedrijven, burgers en organisaties die een bijdrage leveren aan de ambities uit de natuurvisie. De overheid ondersteunt deze initiatieven door bijvoorbeeld het beschikbaar stellen van kennis en ervaring, het wegnemen van belemmeringen, het ontsluiten van netwerken en het mogelijk maken van pilots. Zo ondersteunt het ministerie van LNV samen met de provincies het manifest 'De kracht van de groene vrijwilliger'. Het manifest is een initiatief van de groene vrijwilligersorganisaties SoortenNL, IVN Natuureducatie, LandschappenNL en BoerenNatuur. Met de ondertekening van het Manifest start een traject waarin een impuls wordt gegeven aan de bestaande infrastructuur voor groene vrijwilligers en waarbij deze verder wordt verstevigd, uitgebreid en gemoderniseerd.

• Draagvlak voor natuur en natuurbeleid, 2021