Actieve betrokkenheid bij natuurbescherming, 2021

Nederlanders vooral actief bij laagdrempelige activiteiten

In 2021 ondernam twee derde van de bevolking één of meer activiteiten voor bescherming van de natuur. Nederlanders verrichten vooral laagdrempelige activiteiten dicht bij huis zoals het plaatsen van nestkastjes, het opruimen van afval en het plaatsen van insectenhotels. Tussen 2017 en 2021 was sprake van een toename van de volgende activiteiten: het plaatsen van nestkastjes, inventarisatie van dier- of plantsoorten, onderhoud van natuur en landschap en weidevogelbescherming. Op de lange termijn (2006-2021) is de continue toename van mensen die afval van anderen in de natuur opruimen het opvallendst. Georganiseerde opschoonacties zoals de Landelijke Opschoondag en de Beach Cleanup Tour van Stichting de Noordzee dragen hier mogelijk aan bij. Sinds de eerste editie van de Beach Cleanup Tour in 2013 haalde Stichting De Noordzee samen met in totaal 17.330 vrijwilligers tot en met 2021 in totaal 99.150 kilo afval van de Nederlandse stranden. Afvalonderzoek van Stichting De Noordzee laat de afgelopen twintig jaar een significant dalende trend van strandafval zien. Op de Noordzee wordt door Stichting Duik de Noordzee schoon met vrijwilligers gewerkt aan het verwijderen van spooknetten. Dit zijn oude netten die bij wrakken zijn achtergebleven en een continue val zijn voor allerlei vissen. Vrijwilligers hebben sinds 2015 32.000 kilo spooknetten verwijderd.

Betrokkenheid bij natuurorganisaties

Bij de terreinbeheerders en de provinciale stichtingen Landschapsbeheer zijn duizenden vrijwilligers actief. De activiteiten verschillen van beheer en onderhoud, voorlichting, inventarisaties en toezicht tot onder meer belangenbehartiging. Een voorbeeld van een nationale activiteit voor beheer en onderhoud van natuur en landschap is de nationale natuurwerkdag. Het aantal vrijwilligers van de natuurwerkdag nam vanaf de start in 2001 sterk toe tot circa 14.000 in 2013 en is sindsdien stabiel met uitschieters in 2014 (15.000 deelnemers) en 2018 (15.801 deelnemers). In 2021 werd op 524 locaties een natuurwerkdag georganiseerd.

Ook andere natuurorganisaties weten groepen burgers te mobiliseren. De natuur- en milieufederaties hebben bijvoorbeeld meer dan 1.000 aangesloten lokale organisaties, waarin bij elkaar duizenden vrijwilligers actief zijn. De sportvisserij draagt bij aan onderzoek naar verbetering van de visstand en de bescherming en ontwikkeling van visbestanden. De niet-actieve betrokkenheid van burgers bij de vier grootste natuurorganisaties bedraagt uitgedrukt in ledenaantallen 1,9 miljoen leden. Sinds 2010 is de omvang van deze aanhang stabiel met uitzondering van het Wereld Natuur Fonds, waar sprake is van een daling.

• Ledenaantal particuliere natuur- en milieuorganisaties, 1989-2023
• Omvang van de Nederlandse sportvisserij, 1990-2022

Vrijwillige waarnemers belangrijk voor natuurbeleid

Het aantal vrijwilligers dat soortgegevens verzamelt en waarnemingen van planten en dieren doorgeeft, neemt toe. Zo is het aantal deelnemers aan de Nationale tuinvogeltelling van enkele duizenden in de beginjaren na de start in 2003 gegroeid tot ruim 170.000 in 2022 met een piek van bijna 200.000 in het coronajaar 2021. Veel vrijwillige natuurwaarnemers delen hun waarnemingen via de website Waarneming.nl; deze website heeft zich over de jaren ontwikkeld tot een enorme database aan natuurwaarnemingen die een essentiële aanvulling vormen op systematische tellingen.

Biodiversiteitsdata, veelal verzameld door vrijwillige waarnemers, worden gebruikt voor biodiversiteitsindicatoren waarmee inzicht in de toestand en veranderingen van natuur en biodiversiteit wordt verkregen. Biodiversiteitsindicatoren zijn essentieel voor evaluaties van het natuurbeheer en beleid, en worden gebruikt in internationale rapportages voor de EU-Vogel en Habitatrichtlijnen en de VN-Convention on Biological Diversity. Gespecialiseerde soortenorganisaties coördineren vele tel- en monitoringsprojecten, bijvoorbeeld binnen het Netwerk Ecologisch Monitoring waaraan 16.000 vrijwilligers bijdragen.

• Staat van instandhouding en trends soorten en habitattypen Vogel- en Habitatrichtlijn, 2013-2018

Rijksbeleid benadrukt belang maatschappelijke betrokkenheid

De Rijksnatuurvisie legt de nadruk op maatschappelijke betrokkenheid. De overheid streeft naar een natuur "die de samenleving dooradert en die wordt gedragen door de inzet van burgers, bedrijven en particuliere organisaties". Volgens de visie van het kabinet zal die betrokkenheid niet alleen de maatschappelijk gewaardeerde natuur ten goede komen, maar ook de biodiversiteit en de daaraan verbonden nationale en internationale doelen. Daartoe werkt de Rijksoverheid samen met de provincies aan een maatschappelijke uitvoeringsagenda. De agenda bestaat uit initiatieven van bedrijven, burgers en organisaties die een bijdrage leveren aan de ambities uit de natuurvisie. De overheid ondersteunt deze initiatieven door bijvoorbeeld het beschikbaar stellen van kennis en ervaring, het wegnemen van belemmeringen, het ontsluiten van netwerken en het mogelijk maken van pilots. Zo ondersteunt het ministerie van LNV samen met de provincies het manifest 'De kracht van de groene vrijwilliger'. Het manifest is een initiatief van de groene vrijwilligersorganisaties SoortenNL, IVN Natuureducatie, LandschappenNL en BoerenNatuur. Met de ondertekening van het Manifest start een traject waarin een impuls wordt gegeven aan de bestaande infrastructuur voor groene vrijwilligers en waarbij deze verder wordt verstevigd, uitgebreid en gemoderniseerd.

Meer weten over betrokkenheid van burgers bij natuur:

• Burgerbetrokkenheid bij natuur