Bruinvis in de Noordzee, 1991 - 2019

Steeds meer bruinvissen in de Nederlandse Noordzee

Eeuwenlang was de bruinvis een algemene soort in het Nederlands deel van de Noordzee. Vanaf 1940 nam het aantal echter sterk af. De oorzaak voor deze afname is niet bekend.
De populatieontwikkeling van bruinvissen op het gehele Nederlands Continentaal Plat in de periode 1991-2019 vertoont een stijgende lijn, vastgesteld op basis van waarnemingen tijdens een systematisch monitoringprogramma voor zeevogels vanuit een vliegtuig (Arts, 2015; Fijn et al., 2019). Speciale tellingen vanuit het vliegtuig voor een exacte bepaling van de populatiegrootte van bruinvissen, waarbij er ook een correctie plaatsvindt voor de dieren die gemist zijn, laten zien dat de aantallen bruinvissen in de herfst het laagst en eind winter-begin lente het hoogst zijn. Ze variëren van 26.000 (oktober-november 2010) tot 86.000 (maart 2011). Zowel vanaf de kust als op open zee worden jonge kalfjes waargenomen en in de zomer spoelen geregeld zwangere wijfjes en pasgeboren jongen aan, wat laat zien dat de soort in Nederlandse wateren voortplant (Geelhoed et al., 2013; Geelhoed & Scheidat, 2018). Vanaf 2014 lijken de aantallen in de kustzone - zoals vastgesteld vanaf vaste waarneemposten aan de kust - weer af te nemen.

Populaties verplaatsen zich richting Nederland

De gesignaleerde toename van bruinvissen in het Nederlands deel van de Noordzee is hoogstwaarschijnlijk niet het gevolg van een gegroeide populatie, maar betreft een verschuiving van dieren vanuit de noordelijke Noordzee naar het zuiden. De verplaatsing hangt wellicht samen met een verminderd voedsel aanbod in de noordelijke Noordzee. Of de voedselsituatie in de zuidelijke Noordzee is verbeterd, is echter onbekend. Analyse van de maaginhouden van bruinvissen aangespoeld op de Nederlandse kust laat zien dat deze voornamelijk grondels, wijting, zandspiering en haringachtigen hadden gegeten. Vergelijking hiervan met geavanceerde methodes voor dieetonderzoek suggereert dat deze prooien met name dichter bij de kust worden gegeten, terwijl verder van de kust pelagische en scholende vis een grotere rol in het dieet spelen.

Aantal gestrande bruinvissen

Tegelijk met de aantalstoename in de kustzone is het aantal strandingen van dode bruinvissen sterk toegenomen tot honderden per jaar. Het grootste aantal strandingen sinds het begin van de registratie bedroeg 962 in 2011/2012, gevolgd door 980 in 2012/2013. Het aantal strandingen daalde daarna, hetgeen overeenkomt met de lagere waargenomen aantallen vlak bij de kust. Zeetrektellingen en vliegtuigtellingen wijzen op fluctuerende aantallen in de kustzone en in de verspreiding verder van de kust, waardoor er in sommige jaren minder dieren aanspoelen. Vastgestelde doodsoorzaken zijn onder andere verdrinking in vistuig, infectieziektes, verhongering, aanvaringen met scheepsschroeven en predatie door grijze zeehonden (Leopold et al. 2015). De gevolgen van bijvangst van bruinvissen in de beroepsvisserij en effecten van onderwatergeluid op de populatie zijn nog niet voldoende bekend.

Bescherming van bruinvissen

In 2020 is een geactualiseerde versie van het beschermingsplan bruinvis uit 2011 gepresenteerd (Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality, 2020) . Het plan geeft een overzicht van bedreigingen en beschermingsmaatregelen. Met de uitvoering van de maatregelen en het onderzoek uit het beschermingsplan voldoet Nederland aan de belangrijkste verplichtingen voor de instandhouding van de bruinvispopulatie, die voortvloeien uit internationale verdragen en overeenkomsten, zoals ASCOBANS, OSPAR, CMS en de Habitatrichtlijn.