Bruinvis langs de Nederlandse kust en in de Noordzee, 1970 - 2015

Steeds meer bruinvissen in de Nederlandse Noordzee

Eeuwenlang was de bruinvis een algemene soort van de Nederlandse kustwateren. Vanaf 1940 nam het aantal echter sterk af. De soort verdween tegelijkertijd uit grote delen van de zuidelijke Noordzee. De oorzaak voor deze afname is niet bekend.
Vanaf eind jaren tachtig van de vorige eeuw neemt het aantal in de kustzone waargenomen bruinvissen sterk toe. Aanvankelijk vooral in de wintermaanden, maar tegenwoordig komen van september tot en met april duizenden bruinvissen in de kustwateren. Vanaf 2014 lijken de aantallen in de kustzone - zoals vastgesteld door zeetrektellers - weer af te nemen.
Ook verder van de kust zijn bruinvissen nu talrijk. De populatieontwikkeling van bruinvissen in de Noordzee op het Nederlands Continentaal Plat in de periode 1991-2013 vertoont een stijgende lijn (Arts, 2015; Fijn et al., 2015).
De vliegtuigtellingen laten zien dat de aantallen bruinvissen variëren van 26.000 (oktober-november 2010) tot 86.000 (maart 2011). Zowel vanaf de kust als op open zee worden jonge kalfjes waargenomen en in de zomer spoelen geregeld zwangere wijfjes en pasgeboren jongen aan, wat laat zien dat de soort in Nederlandse wateren voortplant (Geelhoed et al., 2013-2015).

Populaties verplaatsen zich richting Nederland

De gesignaleerde toename van bruinvissen langs de kust is hoogstwaarschijnlijk niet het gevolg van een gegroeide populatie, maar betreft een verschuiving van dieren vanuit de noordelijke Noordzee naar het zuiden. De verplaatsing hangt wellicht samen met een verminderd aanbod van zandspiering in de noordelijke Noordzee. Of de voedselsituatie in de zuidelijke Noordzee is verbeterd, is echter onbekend. Analyse van de maaginhouden van bruinvissen aangespoeld op de Nederlandse kust laat zien dat deze voornamelijk grondels, wijting, zandspiering en haringachtigen hadden gegeten. Vergelijking hiervan met geavanceerde methodes voor dieetonderzoek suggereert dat deze prooien met name dichter bij de kust worden gegeten, terwijl verder van de kust pelagische en scholende vis een grotere rol in het dieet spelen.

Aantal gestrande bruinvissen in 2015 afgenomen

Tegelijk met de aantalstoename in de kustzone is het aantal strandingen van dode bruinvissen sterk toegenomen, tot honderden per jaar. Het aantal geregistreerde strandingen bedroeg in 2013 872; het hoogste aantal sinds het begin van de registratie van gestrande bruinvissen. In 2014 en 2015 lag het aantal strandingen met respectievelijk 575 en 287 weer een stuk lager. Hiervoor is geen duidelijke verklaring te geven. Zeetrektellingen en vliegtuigtellingen wijzen op lagere aantallen in de kustzone en een verspreiding verder van de kust, waardoor er minder dieren aanspoelen. Vastgestelde doodsoorzaken zijn onder andere verdrinking in vistuig, infectieziektes, verhongering en mogelijk aanvaringen met scheepsschroeven. De gevolgen van bijvangst van bruinvissen in de beroepsvisserij en effecten van onderwatergeluid op de populatie zijn nog niet bekend. Een recent verkregen inzicht is dat predatie door (grijze) zeehonden hier ook een rol kan spelen.

Bescherming van bruinvissen

In 2011 is het beschermingsplan bruinvis gepresenteerd. Het plan geeft een overzicht van bedreigingen en mogelijke beschermingsmaatregelen. Met uitvoering van de maatregelen en het onderzoek uit het beschermingsplan kan Nederland voldoen aan de belangrijkste verplichtingen voor de instandhouding van de bruinvispopulatie, die voortvloeien uit internationale verdragen en overeenkomsten, zoals Ascobans, OSPAR, CMS en de Habitatrichtlijn.