Otter, 2002-2016

Oorzaken van achteruitgang

Omstreeks 1900 kwamen otters nog in het hele land voor. Door bejaging, verkleining van de leefgebieden en strenge winters nam het aantal otters decennialang sterk af. In de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam wellicht de genadeslag. Hoge concentraties PCB's hoopten zich op in de lichamen van de otters via de vis die zij aten waardoor hun voortplanting mogelijk verminderde. Ook was er sprake van een hoge sterfte door visfuiken en het verkeer. In 1989 werd voor het laatst een dode otter in Friesland gevonden en tot 1992 werden er sporen waargenomen. In het Maasgebied zijn rond die tijd incidenteel nog sporen gevonden. Waarschijnlijk betrof het zwervende dieren van een relictpopulatie uit de Ardennen.

Herintroductie in 2002

Nadat de otter uit ons land was verdwenen, is volgens het Soortbeschermingsplan uit 1989 gewerkt aan de terugkeer door de ongunstige invloedsfactoren te verbeteren. Omdat er geen zicht was op een natuurlijke terugkeer is een herintroductieprogramma opgesteld. In de periode 2002-2009 zijn in de laagveengebieden van Zuidoost-Friesland en Noordwest-Overijssel 31 otters uitgezet. De uitgezette dieren waren aanvankelijk afkomstig van wildvang uit Oost-Europa en daarna afkomstig uit dierparken.

Populatie stabiliseert

In de winter van 2007/2008 waren er voor het eerst meer dieren aanwezig in het uitzetgebied dan er zijn uitgezet. De groei van de populatie is niet alleen te danken aan het uitzetten van dieren, maar vooral aan de voortplanting. De populatie is inmiddels uitgegroeid tot een geschat aantal van 200 dieren in de winter van 2016/2017. Binnen de grenzen van het uitzetgebied wordt het aantal geschat op ca. 78 (jong)volwassen dieren. Voor het eerst sinds jaren is de populatie niet tot nauwelijks gegroeid ten opzichte van het jaar daarvoor. De monitoring van de afgelopen jaren heeft duidelijk gemaakt dat in toenemende mate sprake is van inteelt. Dit kan leiden tot een afname van de reproductie en de overleving van (jonge) otters. In de winter van 2016/2017 is de genetische variatie in de Nederlandse otterpopulatie verder afgenomen. Verheugend is wel dat er op steeds meer plekken otters van Duitse origine in de Nederlandse populatie opduiken. Het risico van inteelt kan geneutraliseerd worden als deze dieren een bijdrage gaan leveren aan de voortplanting.

Omvang leefgebied wordt groter

Het areaal van de otter is de laatste jaren behoorlijk uitgebreid. In de winter van 2007/2008 was het gehele uitzetgebied gekoloniseerd. Er leven dan volwassen otters in de Rottige Meenthe, de Lindevallei, de Weerribben, de Wieden en de Oldematen. Daarna heeft de populatie zich verder uitgebreid en in 2015 zijn otters aanwezig in andere leefgebieden. Er is een min of meer aaneengesloten noordelijk leefgebied ontstaan van het zuidwestelijk, midden en noordoostelijk deel van Friesland tot in het noordwesten van Groningen, de Kop van Overijssel, een deel van de Noordoostpolder en zuidwestelijk Drenthe. In Twente bij de Dinkel, de Nieuwkoopse plassen, rond Doesburg en in het Duitse Dülmen (Kreis Münster) zijn kleine populaties ontstaan met voorouders uit Nederland en de populatie uit centraal Europa. Ook in oostelijk en zuidelijk Flevoland is een leefgebied ontstaan. Daarnaast duiken zwervende dieren uit de Nederlandse populatie op in onder meer het Vechtplassengebied, de IJssel, de Ooijpolder/ Rijnstrangen, de Grift bij Rhenen, en zelfs bij Weert en Antwerpen. In het rivierengebied langs de Rijntakken plaatst ARK Natuurontwikkeling momenteel otters bij om de populatie (genetisch) te versterken.

Verkeer belangrijkste bedreiging voor otterpopulatie

Verkeerssterfte is de belangrijkste bedreiging voor de otter in Nederland. Synchroon met de toename van het aantal otters in Nederland nam het aantal verkeersslachtoffers per jaar toe van 3 in 2003 tot 43 dieren in 2017. Het betreft vooral subadulte mannetjes die het uitzetgebied verlaten en in toenemende mate (sub)adulte wijfjes. Verkeerssterfte is bij Nederlandse otters die dood worden gevonden in ca. 80% van de gevallen de doodsoorzaak. Verkeerssterfte onder de otter komt overeen met die in heel Europa. Ook de hogere mortaliteit bij subadulte mannetjes is een patroon dat overeenkomt met gegevens uit andere gebieden in Europa. Het is daarom gewenst om de belangrijkste verkeersknelpunten in de naaste omgeving van het uitzetgebied te mitigeren en robuuste verbindingen tussen natuurgebieden aan te leggen. In de periode 2015-2017 legt het Rijk samen met een aantal provincies oversteekplaatsen langs wegen aan om urgente knelpunten op te lossen.

Weinig bekend over toxiciteit PCB's voor otters

Visetende dieren lopen een lichte tot matige kans om voortplantingsstoornissen te ontwikkelen in de Nederlandse riviersystemen. Giftig polychloorbiphenyl (PCB) draagt hier het meeste aan bij. Omdat otters vrijwel alleen vis eten, krijgen ze veel giftige stoffen binnen die in hun lichaam ophopen. Op grond van de huidige concentraties aan PCB's in de meeste Nederlandse wateren, met name in het rivierengebied, kunnen nog steeds nadelige effecten op individuele otters optreden. Over het effect van PCB's op de populatiedynamiek is nog onvoldoende bekend. Gezien de groei van de populatie en de uitbreiding van het areaal van de otter in Nederland, lijken PCB's op dit moment geen bedreiging.

Rode Lijst

De otter staat op de Rode Lijst van zoogdieren.

• Rode Lijst Indicator, 1995-2022