Neerslagextremen in Nederland, 1910-2019

Indicatoren voor extreme neerslag

Extreme neerslag kan op een aantal manieren weergegeven worden. Hier is gekozen voor een drietal indicatoren die veelvuldig in de nationale en internationale literatuur gebruikt worden. Twee internationale indicatoren zijn (i) het gemiddeld aantal dagen per jaar in Nederland met meer dan 20 mm neerslag in een etmaal, en de maximale neerslag die in een etmaal in een jaar is gevallen (Alexander et al., 2020 - tabel 2). De derde indicator heeft een nationaal karakter en wordt gebruikt door het KNMI in zijn weeralarm-berichtgeving, namelijk de indicator 'zware neerslag'. Deze indicator staat voor het aantal dagen per jaar dat er ergens in Nederland 50 mm neerslag valt of meer. Andere indicatoren worden genoemd in de Technische toelichting onderaan deze pagina.

Gemiddeld aantal dagen met meer dan 20 mm neerslag

Voor de periode 1910-2019 is voor 102 weerstations het aantal dagen per jaar berekend dat er minstens 20 mm neerslag viel in een etmaal. Vervolgens zijn deze 102 meetreeksen gemiddeld per jaar. Op individuele stations kan het aantal dagen dus hoger of lager zijn. Zie eerste figuur.

Het gemiddeld aantal dagen met een neerslag van meer dan 20 mm varieert sterk van jaar tot jaar: van 1,1 dag per jaar (in 1921) tot aan 7,5 dagen per jaar (in 1998). De trend in de jaarlijkse data vertoont een sterke, statistisch significante stijging, van 2,6 dagen in 1910 naar 4,6 in 2019. Daarmee laat de trendanalyse zien dat het aantal dagen toegenomen is met 76% over de periode 1910-2019.

Maximale neerslag per etmaal, gemiddeld over Nederland

Voor de periode 1910-2019 is voor dezelfde 102 weerstations voor elk jaar de maximale neerslag bepaald die in een etmaal is gevallen, dus de hoogste waarde van alle 365 dagen. Vervolgens zijn de 102 meetreeksen met maximale neerslag gemiddeld tot één reeks. Zie tweede figuur.

De maximale neerslag die in een etmaal is gevallen, varieert sterk van jaar tot jaar: van 24 mm in 1919 tot aan 51 mm in 1960. De gemiddeld maximale neerslag kent over de periode 1910-2019 een golvende en significante toename van 30 mm in 1910 naar 39 mm in 2019, ofwel een trendmatige toename met 28% over een periode van 110 jaar.

Aantal dagen met zware neerslag ergens in Nederland

Een dag met zware neerslag is in Nederland gedefinieerd als een dag waarop hier ergens meer dan 50 mm neerslag valt in een etmaal. Daarbij maakt het niet uit op hoeveel locaties dat plaatsvindt. Een voorbeeld van zo'n dag is gegeven in de derde figuur waar de hoeveelheid neerslag van 28 op 29 juni 2017 is gegeven. De 24-uur-som laat zien dat neerslag heel lokaal kan zijn met enkele enorme uitschieters, met op deze dag een maximum van 72 mm. Omdat minstens éen station de 50 mm heeft overschreden, telt deze dag mee als een dag met zware neerslag.
Omdat zware buien heel lokaal kunnen zijn - zoals de figuur illustreert - kiezen we hier voor een dichter meetnet, namelijk voor 240 gehomogeniseerde stations over de periode 1951-2019. Zie vierde figuur. Merk op dat deze indicator dus geen gemiddelde is over de gekozen stations, zoals dat wel het geval is voor de eerste twee indicatoren.

De trend in het aantal dagen met zware neerslag vertoont een toename van 5,3 dagen in 1951 naar 9,0 dagen in 2019. Dat is een significante toename van 70% ten opzichte van 1951. Opvallend is de hoge jaar-op-jaar variatie, van één dag met zware neerslag per jaar in 1974 en 1978, tot 13 dagen met zware neerslag in de jaren 2001 en 2006.

Extreme neerslag en klimaatverandering

De toename in de hoeveelheid neerslag zoals hier gevonden voor drie indicatoren, hangt samen met meerdere factoren, zoals de stijging van de jaargemiddelde temperatuur en de daaruit volgende sterke opwarming van de Noordzee. Daarnaast spelen klimaatfactoren zoals veranderingen in overheersende windrichting en luchtvochtigheid een rol. Zie ook de analyse door Eden et al. (2018) over extreme neerslag in Nederland en de relatie tot klimaatverandering, en verder deze KNMI-site en KNMI over extreme neerslag .

Extreme neerslag en (verzekerde) schade

Zware regenval in enkele uren of dagen kan leiden tot grote schade in de landbouwsector, tot onderlopende straten en kelders in de steden en soms tot dodelijke ongelukken in het verkeer. Langere perioden met (extreem) veel neerslag kunnen nadelig zijn voor de landbouw (niet kunnen oogsten) en toerisme.

Schade door extreme neerslag kan zeer groot zijn zoals bleek in 2017. De maand juni van dat jaar was extreem nat, vooral in het zuidoosten van Nederland. Zo viel in Ysselstein 277 mm neerslag tegen 68 mm normaal in een junimaand. Vanaf 22 juni werd het kortdurend zeer warm. De warmte resulteerde in zware onweersbuien waarbij op 23 juni in het zuidoosten plaatselijk hagelstenen van 5-10 cm doorsnede grote schade veroorzaakten. Dit leidde volgens de Bond van Verzekeraars tot 100,000 schademeldingen met een verzekerde schade van ruim een half miljard euro.

In het rapport "Hoofd boven water" (september 2017) geeft de Bond van Verzekeraars een overzicht van welk type schade wanneer verzekerd is, dit omdat er bij particulieren en bedrijven grote onduidelijkheid bestaat wat precies wanneer verzekerd is. Zie de tabel op pagina's 10-12 van dit rapport.

Voor informatie over mogelijke veranderingen in de frequentie of intensiteit van neerslagextremen in de toekomst verwijzen we naar Lenderink en Meijgaard (2008), KNMI
(2014), PBL/KNMI (2015), Beersma et al. (2019), en naar deze website
van het KNMI. Hierbij gaan de laatste twee referenties ook in op extreme neerslag in zeer korte tijd (vanaf 10 minuten).