Noordse stormvogel en zwerfvuil, 1979-2018

Maaginhoud graadmeter voor hoeveelheid zwerfvuil op zee

De noordse stormvogel is een uitgesproken zeevogel en wordt gedurende het hele jaar aangetroffen op het Nederlands Continentaal Plat (NCP). De soort is langlevend, mobiel en een toppredator. Daarom is de noordse stormvogel, als pelagische soort, een goede indicator voor de milieukwaliteit van de open zee. De soort heeft een gevarieerd dieet van onder andere vis, inktvis en zoöplankton. Noordse stormvogels eten ook visafval dat door vissersboten overboord wordt gezet. De prooien worden door de noordse stormvogel opgepikt in de bovenste waterlaag. Daarbij wordt ook zwerfvuil, zoals plastic gegeten. Geregeld worden dode exemplaren langs de kust gevonden. De hoeveelheid plastic in de maaginhoud van deze dode dieren wordt gebruikt als een graadmeter voor de hoeveelheid zwerfvuil op zee. Uit onderzoek blijkt dat de maaginhouden van dode vogels op de kust een goede afspiegeling geven van wat er kan worden aangetroffen in de magen van alle op de Noordzee verblijvende stormvogels.

Zwerfvuil op zee

Zwerfvuil op zee veroorzaakt aanzienlijke economische en ecologische schade. Vooral plastic afval vormt een steeds grotere bron van zorg doordat plastic niet afbreekbaar is. Tellingen van zwerfvuil op stranden geven een beeld van het grovere afval nabij de kust en zijn ook een directe economische indicator. Maar inventarisaties op het strand missen kleiner afval en weerspiegelen niet de echte situatie op zee of de ecologische effecten. Plastics worden vooral uit aardolie aangemaakt, meestal in de vorm van cilindervormige korrels van enkele millimeters doorsnede. Dit industrieel granulaat wordt in andere fabrieken omgesmolten en met toevoeging van allerlei andere stoffen gemaakt tot door de consument gebruikte producten. Granulaat kan verloren gaan bij fabrieken of (zee)transport en via rivieren en riolen de zee bereiken. Gebruiksplastics in het zwerfvuil in de Noordzee zijn vooral afkomstig van de scheepvaart, visserij, aquacultuur en offshore-industrie.

Hoeveelheid plastic in magen verandert sinds 2002 langzaam

Vanaf begin jaren tachtig tot medio de jaren negentig van de vorige eeuw trad er een drastische verandering op in de hoeveelheden plastics in de magen van stormvogels van de Nederlandse kust. De hoeveelheid industrieel plastic in de magen nam snel af (van gemiddeld ruim 6 tot ruim 3 korrels per maag) omdat fabrikanten maatregelen hebben getroffen die de verliezen van waardevol granulaat hebben verminderd. Bij gebrek aan eenzelfde economische drijfveer voor gebruiksplastics, werd deze afname in industrieel plastic volledig overschaduwd door een verdrievoudiging van de hoeveelheid gebruiksplastics. Gelukkig keerde daarna de trend en nam de hoeveelheid weer snel af. Zo rond het jaar 2002 zat er in de magen van stormvogels ongeveer weer evenveel plastic als in de jaren tachtig, alleen in een sterk gewijzigde samenstelling met minder industrieel, maar méér gebruiksplastic.

Sinds ongeveer 2002 verlopen de veranderingen langzaam. Een afname in plastic gewicht in de magen leek zichtbaar, maar pas over de tienjaarsperioden 2006-2015 en 2007-2016 was deze afname statistisch significant. Over de periodes 2008-2017 en 2009-2018 bleef de afname zichtbaar, maar niet meer op een statistisch significant niveau. Langere tijdsseries, bijvoorbeeld de periode 2002-2018, waarover over de hele Noordzee gegevens worden verzameld, laten voor de Nederlandse vogels zien dat er wel degelijk sprake is van een statistisch dalende trend, vooral veroorzaakt door afnemende hoeveelheden industriële pellets. Maar de afname gaat te langzaam om ook in alle korte analyses van tien jaar als statistisch significant te kunnen worden aangetoond.

De meest recente meetreeks betreft de periode 2014-2018. In die periode werd van 115 noordse stormvogels van de Nederlandse kust de maaginhoud geanalyseerd: 93% van de magen bevatte plastic, en het gemiddelde lag op 24 stukjes plastic per vogel met een gewicht van 0,26 gram. In gegevenspresentaties worden vijfjaarsgemiddelden gebruikt om incidentele jaarfluctuaties of de invloed van extreem afwijkende individuen uit te middelen. Soms zijn uitschieters echter extreem. Twee stormvogels uit 2010 en 2011 hadden zoveel industrieel granulaat in de maag (respectievelijk 278 en 80 stukjes plastic) dat zelfs de in de grafieken gebruikte vijfjaarsgemiddelden werden beïnvloed. Statistische procedures voor trendanalyses houden echter rekening met zulke uitzonderlijke uitschieters.

OSPAR en Europese doelstelling voor zwerfvuil nog niet gehaald

Overheden pogen de hoeveelheid zwerfvuil in het mariene milieu terug te dringen en hebben behoefte aan graadmeters die de resultaten van het beleid kunnen meten. De OSPAR conventie en de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) hebben voor de lange termijn een ecologische kwaliteitsdoelstelling voor zwerfvuil opgesteld. Men streeft voor de Noordzee naar een ecologische kwaliteit ten aanzien van zwerfvuil waarbij ten hoogste 10% van de noordse stormvogels meer dan 0,1 gram plastic in de maag heeft. In termen van deze norm bevatte in de vijfjaarsperiode 2014-2018 43% van de 115 Nederlandse stormvogelmagen meer dan 0,1 gram plastic. De veranderingen in rekenkundige gemiddeldes van het plastic gewicht zijn moeilijk zichtbaar in de grafieken. Maar in een grafiek van het percentage stormvogels dat meer dan 0,1 gram plastic in de maag heeft, is de geleidelijke afname sinds 2002 wel degelijk zichtbaar.

De trends wijzen op statistisch significante verbetering wat betreft plastic zwerfvuil in de Noordzee sinds 2002. Maar de vooruitgang verloopt langzaam en de situatie is nog ver verwijderd van de beleidsdoelstelling op lange termijn. Tussenliggende kortetermijndoelstellingen, zoals een 2020 KRM-doelstelling, zijn nog niet definitief vastgelegd. Definities in de trant van 'een significante afname in de richting van de langetermijndoelstelling' zouden mogelijk zijn. Aan die doelstelling voldoen we in de afgelopen periodes dus soms wel, maar soms ook niet.