Noordse stormvogel en zwerfvuil, 1980-2009

Maaginhoud graadmeter voor hoeveelheid zwerfvuil op zee

De noordse stormvogel is een uitgesproken zeevogel en wordt gedurende het hele jaar aangetroffen op het Nederlands Continentaal Plat (NCP). De soort is langlevend, mobiel en een toppredator. Daarom is de noordse stormvogel, als pelagische soort, een goede indicator voor de milieukwaliteit. De soort eet van nature zoöplankton en kleine vis. Noordse stormvogels eten ook visafval dat door vissersboten overboord wordt gezet. De prooien worden door de noordse stormvogel opgepikt in de bovenste waterlaag. Daarbij wordt ook zwerfvuil, zoals plastic gegeten. Geregeld worden dode exemplaren langs de kust gevonden. De hoeveelheid plastic in de maaginhoud van deze dode dieren wordt gebruikt als een graadmeter voor de hoeveelheid zwerfvuil op zee. Uit onderzoek blijkt dat de maaginhouden van dode vogels op de kust een goede afspiegeling geven van wat er kan worden aangetroffen in de magen van alle op de Noordzee verblijvende stormvogels.

Zwerfvuil op zee

Zwerfvuil op zee veroorzaakt aanzienlijke economische en ecologische schade. Vooral plastic afval vormt door de onafbreekbaarheid een steeds grotere bron van zorg. Tellingen van zwerfvuil op stranden geven een beeld van het grovere afval nabij de kust en zijn ook een directe economische indicator. Maar inventarisaties op het strand missen kleiner afval en weerspiegelen niet de echte situatie op zee of de ecologische effecten. Plastics worden vooral uit aardolie aangemaakt, meestal in de vorm van cilindervormige korrels van enkele millimeters doorsnede. Dit industrieel granulaat wordt in andere fabrieken omgesmolten en met toevoeging van allerlei andere stoffen gemaakt tot door de consument gebruikte producten. Granulaat kan verloren gaan bij fabrieken of (zee)transport en via rivieren en riolen de zee bereiken. Gebruiksplastics in het zwerfvuil in de Noordzee zijn vooral afkomstig van de scheepvaart, visserij, aquacultuur en offshore-industrie.

Hoeveelheid plastic in magen sinds 2003 nauwelijks veranderd

Vanaf begin jaren tachtig tot medio de jaren 1990 trad er een drastische verandering op in de hoeveelheden plastics in de magen van stormvogels van de Nederlandse kust. De hoeveelheid industrieel plastic in de magen nam af (van gemiddeld ruim 6 tot ruim 3 korrels per maag) omdat fabrikanten maatregelen hebben getroffen die de verliezen van waardevol granulaat hebben verminderd. Bij gebrek aan een zelfde economische drijfveer voor gebruiksplastics, werd deze afname in industrieel plastic volledig overschaduwd door een verdrievoudiging van de hoeveelheid gebruiksplastics. Gelukkig keerde daarna de trend en nam de hoeveelheid weer snel af. Zo rond het jaar 2003 zat er in de magen van stormvogels ongeveer weer evenveel plastic als in de jaren 1980, alleen in een sterk gewijzigde samenstelling met minder industrieel, maar méér gebruiksplastic.
Sinds ongeveer 2003 zijn de wijzigingen minimaal. De gegevens suggereren mogelijk nog zeer langzame afnames, maar deze zijn statistisch volledig betekenisloos. De meest recente meetgegevens betreffen de periode 2005-2009. In die periode werd van 227 noordse stormvogels van de Nederlandse kust de maaginhoud geanalyseerd: 95% van de magen bevatte plastic, en het gemiddelde lag op 27 stukjes plastic per vogel met een gewicht van 0.29 gram.

OSPAR-doelstelling voor zwerfvuil nog lang niet gehaald

Overheden pogen de hoeveelheid zwerfvuil in het mariene milieu terug te dringen en hebben behoefte aan graadmeters die de resultaten van het beleid kunnen meten. De OSPAR conventie heeft een ecologische kwaliteitsdoelstelling voor zwerfvuil opgesteld. Er is sprake van een acceptabele ecologische kwaliteit voor zwerfvuil in de Noordzee als ten hoogste 10% van de vogels meer dan 0,1 gram plastic in de maag heeft. In termen van de OSPAR-norm bevatte 58% van de 227 Nederlandse stormvogelmagen meer dan 0,1 gram plastic. Deze gegevens illustreren dat de milieukwaliteit van de Noordzee wat betreft zwerfvuil nog ver verwijderd is van de OSPAR-kwaliteitsgrens.

Noordse stormvogel vooral op noordelijk deel van Nederlands Continentaal Plat

In de periode 2005-2010 werd de Noordse stormvogel vooral aangetroffen op het noordelijk deel van het Nederlands Continentaal Plat (NCP). De soort verblijft dan ten noorden van het Friese Front, met belangrijke dichtheden op de Klaverbank, Centrale Oestergronden en Gasfonteinen. In de Zuidelijke Noordzee is het voorkomen beperkt tot het westelijk deel van het NCP. De verspreiding op het NCP varieert door het jaar en tussen de jaren. De soort kan zeer geclusterd voorkomen; zo werden bijvoorbeeld in december 2010/januari 2011 hoge dichtheden (>100 vogels per km²) vastgesteld bij de Klaverbank op het NCP.

Trend noordse stormvogel fluctueert

Voor de periode 1992-2010 zijn er op basis van zes tweemaandelijkse tellingen jaargemiddelden berekend van de noordse stormvogel op het NCP. In de periode 1992-2000 was geen trend aantoonbaar. In de periode 2000-2008 was er eerst sprake van een toename gevolgd door een afname. Na 2000 was de trend positief tot 2003, de toename van het jaargemiddelde was niet significant. De toename vond plaats in alle tweemaandelijkse perioden van het jaar. Van 2003 tot 2009 is de trend negatief, de afname is significant. De afname kan niet worden toegeschreven aan één tweemaandelijkse periode. Na 2009 is de trend positief.

Voedselaanbod belangrijke indicator voor trend

Het voedselaanbod is een van de verklarende variabelen voor de trend. Daarbij moet echter wel in aanmerking worden genomen dat de trend niet alleen door de voedselsituatie op het NCP wordt beïnvloed, maar ook dat voedselsituaties van elders in de Noordzee of zelfs ver daarbuiten een rol speelt. Als de voedselsituatie elders slechter wordt, kunnen meer vogels op het NCP hun heil proberen te zoeken, ook al is op NCP de voedselsituatie niet veranderd, of misschien ook wel afgenomen maar minder drastisch. Veel vogels op het NCP is niet altijd per definitie 'goed' nieuws. De soort kan zich in korte tijd over grote afstanden verplaatsen.