Natuurkwaliteit Noordzee, Waddenzee en Delta-wateren, 2000 - 2007

Natuurkwaliteit ongeveer de helft van die in de natuurlijke situatie

De natuurkwaliteit is een maat voor de biodiversiteit en is in de Nederlandse zoute wateren nog ongeveer de helft van die in een meer natuurlijke situatie (Wortelboer, 2010). Dit geeft aan dat de biodiversiteit van de mariene wateren nog wel degelijk aanwezig is, maar dat er belangrijke onderdelen van de ecosystemen ontbreken.

De natuurkwaliteit van een ecosysteem wordt afgemeten aan de hand van de kwaliteit van het voorkomen van soorten in de volgende groepen:

• Algen (fytoplankton)
• Hogere planten
• Bodemdieren (macrofauna)
• Vissen
• Vogels
• Zoogdieren

In de Noordzee treedt overbevissing op waarbij veel gebruik wordt gemaakt van vistuigen die over de bodem getrokken worden.
Dit is te zien aan de lage scores voor bodemdieren, vissen en zoogdieren in de Noordzee. De vogels in de Noordzee doen het goed (ook door de vele bijvangst dat als voedsel dient). In de Waddenzee zijn de concentraties aan voedingsstoffen (nutriënten) voor de algen te hoog. Zeegras (een hogere plant) is mede hierdoor afwezig in de Waddenzee. In de Delta-wateren scoren de bruinvis en de gewone zeehond laag. Verschillende soortgroepen hebben in de Delta te maken met de effecten van het afnemen of verdwijnen van de natuurlijke dynamiek en de getijdewerking.

• Ecologische duurzaamheid van de bodemvisserij op de Noordzee, 2007-2011

Veranderingen in soorten in de Noordzee

Door menselijke activiteiten worden nieuwe planten en dieren in de Noordzee en aangrenzende kustwateren geïntroduceerd. In de meeste gevallen komen deze mee in het ballastwater van schepen. Sommige soorten zien door klimaatverandering hun areaal uitbreiden en schuiven zij met het warmer worden van het zeewater mee vanuit zuidelijker wateren naar de Noordzee. Een voorbeeld hiervan is de vissoort mul. De intensieve visserij in de Noordzee vergemakkelijkt dit proces omdat belangrijke predatoren (bijvoorbeeld kabeljauw) door overbevissing sterk achteruit zijn gegaan. Klimaatverandering zorgt tegelijkertijd voor veranderende zeestromingen, waardoor de plaatsen waar algen en roeipootkreeftjes voorkomen in zee, ook veranderen. Larven van bijvoorbeeld de kabeljauw zijn voor hun voedsel hier afhankelijk van. Dit betekende dat er niet alleen veel kabeljauw werd gevangen, maar dat er ook minder kabeljauwen opgroeiden tot volwassen vis. Als gevolg van een in EU-verband opgesteld herstelplan, waarbij de visserij op kabeljauw sterk is teruggebracht, treedt nu weer een voorzichtig herstel van de kabeljauw in de Noordzee op.

Beleidsdoelstellingen voor biodiversiteit

Internationaal heeft Nederland afgesproken te voldoen aan de doelstelling van de Conventie over Biologische Diversiteit (CBD): de versnelde afname van de biodiversiteit moet omgebogen worden. Dit moet in 2010 gehaald zijn. Binnen de Europese Unie is het doel dat in 2010 de biodiversiteit niet meer afneemt (SEBI2010). Met de beschikbare gegevens van de Noordzee, Waddenzee en Delta-wateren kan geen conclusie worden getrokken over een verandering in de trend van de biodiversiteit. Wel stijgt de laatste jaren het aantal soorten vissen in de Noordzee (met name kleine, zuidelijke soorten). Dit is echter vooral een effect van het wegvissen van grote predatoren door de visserij en van de hogere zeewatertemperaturen als gevolg van klimaatverandering.
De Nota Ruimte beoogt de ecologische waarde van de Noordzee als geheel te behouden. De ruimtelijk-economische activiteiten die daar worden ontplooid, dienen op een duurzame wijze ontwikkeld en op elkaar afgestemd te worden. In de uitvoeringsdoelstellingen is dit een algemene doel echter alleen terug te vinden als 'Bescherming van gebiedsspecifieke waarden van de Noordzee'. De invulling die aan dit doel gegeven wordt, is geheel in termen van de Europese regels voor vogel- en habitatrichtlijngebieden en de nog te beschermen gebieden met bijzondere ecologische waarde.
Hiermee wordt niet de ecologische waarde in de Noordzee gedekt. Men kan zich afvragen of de ecologische waarde in de Noordzee wel behouden kan worden als alleen in deze gebieden (met een beperkte omvang) een ecologische doelstelling wordt nagestreefd. Temeer daar het effect van het aanwijzen van beschermde gebieden sterk afhangt van de grootte van de gebieden en de mate van bescherming. In alle gevallen zal er een sterke wisselwerking blijven tussen de beschermde gebieden en de rest van de Noordzee. De ecologische toestand van de Noordzee als geheel zou dus ook in de operationele doelen naar voren moeten komen. Te zijner tijd, na het invoeren van beheerplannen en uitvoering van eventuele maatregelen in de beschermde gebieden, kunnen de toestand en het effect van de biodiversiteit in zowel de beschermde gebieden als daarbuiten vastgesteld en beoordeeld worden.