Openheid van werelderfgoederen, 2013 en 2017

De Beemster

Openheid van het werelderfgoed de Beemster is één van de kernkwaliteiten die behouden moet blijven. Het gridvormige patroon is een karakteristiek voor de aanleg. Het oppervlak met bebouwing en opgaande beplanting binnen het gridblok bepaalt de afname van de openheid. Dit grid met verkavelingsvlakken is als uitgangspunt gekozen voor het bepalen van het percentage openheid ten opzichte van het bebouwde oppervlakte en het oppervlak opgaande beplanting. Het laagste percentage openheid bedraagt 80,77% dit is hoger dan in 2013 (73.78%). In de Beemster zijn 7 gridcellen meer open geworden en 5 gridcellen minder open. Slechts 8 gridcellen kennen een verandering van meer dan 1%. De gridcellen met de grootste toename van openheid is dit maar beperkt toe te schrijven aan het verdwijnen van gebouwen. Bij de gridcel met de grootste afname van de openheid in de Beemster is deze afname voor 1% toe te schrijven aan de toename van gebouwen.
De droogmakerij de Beemster is werelderfgoed sinds 1999. De Beemster is een uniek, samenhangend en goed bewaard gebleven, vroeg zeventiende-eeuws (landschaps)architectonische geheel, bestaande uit onder andere het vierkante gridpatroon van wegen en waterlopen en de rechthoekige percelen. Het raster van de Beemster bestaat uit zuivere vierkanten van 100 'Rijnlandse morgen', de toenmalige oppervlaktemaat. Met twee keer vijf wegen en vier sloten is de Beemster ingedeeld in het ideale vierkant. Ook de vierkante stolpboerderijen en symmetrische tuinen schikken zich in de strakke verkaveling. Ook in aanleg kent de Beemster bebouwing en hoog opgaande beplanting met het centraal gelegen dorp Middenbeemster, op een assenkruis van wegen en bebouwing langs relatief hooggelegen wegen met laanbeplanting.

Stelling van Amsterdam en Nieuwe Hollandse Waterlinie

De openheid van de verboden kringen rond de forten is één van de kernkwaliteiten die behouden moet blijven in de werelderfgoederen de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tijdens het functioneren van de forten waren geen permanente bebouwing en hoog opgaande beplanting toegestaan. Sinds het intrekken van de beperkingen zijn veel verboden kringen meer bebouwd geraakt en is ook meer opgaande beplanting verschenen.

De stelling van Amsterdam is een 135 kilometer lange verdedigingslinie die Amsterdam moest verdedigen bij een buitenlandse aanval. De stelling is gebouwd tussen 1880 en 1920, en bestaat uit 42 forten en 4 batterijen. Het gebied buiten de stelling kon in tijden van gevaar onder water worden gezet met een verfijnd systeem van sluizen, dammen en andere waterbouwkundige voorzieningen. De Stelling van Amsterdam is werelderfgoed sinds 1996.
De openheid van twee forten in de Stelling van Amsterdam is aantoonbaar (groter dan 1,5%) toegenomen. Bij twee forten is de openheid aantoonbaar afgenomen sinds 2014. Bij de twee forten die de grootste afname van openheid tussen 2013 en 2017 laten zien, is dit toe te schrijven aan de toename van het oppervlak opgaand hout en oppervlakte bebouwd gebied niet zijnde gebouwen. Binnen de stelling is het oppervlakte van gebouwen sterk afgenomen. Bij drie forten is de afname van openheid vrijwel geheel tot te schrijven aan een toename in gebouwen.

In 2011 is de voorlopige lijst voor het werelderfgoed herzien en is de Nieuwe Hollandse Waterlinie opgenomen. Het is een uniek, in samenhang met het landschap ontworpen, negentiende en twintigste-eeuws hydrologisch en militairverdedigingssysteem. Het bestaand uit onder andere inundatiegebieden, een zone met verdedigingswerken zoals forten en groepsschuilplaatsen met hun directe omgeving, en de voormalige schootsvelden en verboden kringen rondom de forten.
Bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie is het beeld wat diffuser, omdat bij enkele forten de ontwikkeling van de openheid in de 1^e en 2^e kring verschilt. De openheid is bij 4 forten in beide kringen aantoonbaar toegenomen ten opzichte van 2014. Bij 1 fort nam de openheid in beide kringen af. De toename van de openheid is maar voor een klein deel te verklaren uit de afname van gebouwen. Gebouwen dragen gemiddeld 11% bij aan de toename van de openheid.

Voor het bepalen van de openheid van de verboden kringen geldt als uitgangspunt de Kringenwet (die is ingetrokken in 1963). In deze wet werden 3 typen verboden kringen met hun voorgeschreven beperkingen rondom forten gedefinieerd . De 1e verboden kring betreft een totaal vrij schootsveld zonder bebouwing en hoog opgaande begroeiing tot 600 meter gerekend vanaf de buitenste vestingmuur. Voor de forten van de Stelling van Amsterdam is voor de monitor een 360 gradenanalyse uitgevoerd. In de 2e kring mogen geen permanente (stenen) bebouwing of stenen schoorstenen voorkomen, en ook geen hoog opgaande begroeiing . De 3e kring mag geen bestendige bebouwing bevatten, dat wil zeggen dat een stenen haard en schoorsteen zijn toegestaan maar geen stenen muren, maar wel opgaande begroeiing , zolang het mogelijk is om deze te rooien.

Voor deze monitor is de 3^e kring vanwege de moeilijk te definiëren criteria achterwege gelaten en is een oppervlakteberekening gemaakt van de openheid binnen de vrije schootsvelden van de 1e en 2e kring van de forten.

Romeinse Limes

De Romeinse forten (castella, castra) en steden binnen de Romeinse Limes zijn als archeologische vindplaatsen behouden gebleven. Uitgangspunt is de kernkwaliteiten van de vindplaatsen niet aan te tasten. Vaak is de bebouwing van een archeologische vindplaats een aantasting in de kwaliteit (zoals gaafheid en toegankelijk) en de beleefbaarheid van de locatie. Het percentage bebouwing van de Romeinse forten (castella, castra) en steden binnen de Romeinse Limes geeft de mogelijke aantasting van de archeologische resten weer. Er is een grote toename te zien in het percentage verbouwing van de castella in Woerden dit is echter te relateren aan de sloop van een gebouw voor 2013 en de herbouw daarna. De meeste castella zijn wettelijk beschermde monumenten en daarom wordt er een zorgvuldige afweging gemaakt over bouwen over monumenten. Een aantal castella zijn al gedeeltelijk opgegraven in het verleden op deze locaties is nieuw bouw mogelijk..

In 2011 is ook de Romeinse Limes toegevoegd aan de voorlopige lijst met werelderfgoed. De voordracht van de Romeinse Limes in Nederland betekent een uitbreiding van drie onderdelen van de Limes die al op de Werelderfgoederenlijst stonden: Engeland, Schotland en Duitsland.

De Romeinse Limes was de voormalige (militaire) grens van het Romeinse rijk. De Limes ligt langs de toenmalige loop van de Rijn met archeologische overblijfselen uit de periode van 0 tot 400 na Chr. Belangrijke elementen uit de grensverdediging zijn de 21 forten (castella,castra). Deze zijn geen van allen bovengronds bewaard gebleven. De forten kennen verschillende bouwfasen die niet altijd op de zelfde locaties liggen en niet altijd van de zelfde omvang zijn.

Beleidsdoelstellingen Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte

Deze indicator verwijst naar de volgende doelen en nationale belangen van de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte:

• Het waarborgen van een leefbare en veilige omgeving waarin unieke natuurlijke en cultuur-historische waarden behouden zijn (leefbaar en veilig)
• Nationaal belang 10: Ruimte voor behoud en versterking van (inter)nationale unieke cultuur-historische en natuurlijke kwaliteiten.

Werelderfgoederen zijn door het Rijk ruimtelijk beschermd, waarbij ontwikkelingen in deze gebieden mogelijk zijn mits deze de uitzonderlijke universele waarde verbonden kernkwaliteiten behouden of versterken. De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Romeinse Limes staan op de in 2011 herziende voorlopige lijst voor het Werelderfgoed en wordt, de door de Unesco vereiste, planologische bescherming geborgd in het Besluit Algemene Regels Ruimtelijke Ordening (Barro) met onder meer een beschrijving van de kernkwaliteiten.