Flora van loof- en gemengde bossen, 1999-2012

Areaal loofbos

In Nederland is in 2006 circa 210.000 ha loof- en gemengd bos aanwezig. Hiervan is ongeveer 10% gemengd loof-naaldbos. Het grootste deel van het areaal is te karakteriseren als droog loofbos. Het bosbeleid is er op gericht de onderhoudskosten te reduceren en tegelijkertijd bossen in Nederland een meer natuurlijk en recreatief aantrekkelijk karakter te geven. Maatregelen om het aandeel inheemse boomsoorten te vergroten worden gestimuleerd, evenals het vergroten van de variatie in leeftijdsklassen en soorten. Het bos als leverancier van hout is relatief minder belangrijk geworden. Grootschalige kaalkap is op veel plaatsen vervangen door dunning en dood hout mag veelal blijven liggen.

Veranderingen in de ondergroei

Vanaf 1999 worden veranderingen in de vegetatie van bossen en andere begroeiingstypen gevolgd met het Landelijk Meetnet Flora (LMF). Uit de vegetatieopnamen in loofbos blijkt dat het beheer en de milieuomstandigheden in loofbos hebben geleid tot het ontstaan van meer variatie en een toename van vooral struiken, waardoor het bos dicht groeit en het op de bosbodem donkerder wordt. Veel van deze ontwikkelingen vinden plaats in zowel droog loofbos, vochtig loofbos als in broekbos. Zo is in elk van deze drie bostypen het aantal soorten bomen en struiken toegenomen, evenals de bedekking met struiken (tabblad Struiken). Tevens is het gemiddelde Ellenberg-lichtgetal (dit is een maat per plantensoort die de voorkeur aangeeft voor lichte of donkere omstandigheden) iets afgenomen. In droog loofbos zijn daarnaast ook de kruiden toegenomen en is het aandeel grassen en exoten afgenomen. Struiken die duidelijk toenemen zijn bramen, hulst en klimop. Grassen die afnemen zijn bochtige smele en gladde witbol in droog loofbos en ruw beemdgras in vochtig loofbos en broekbos. De daadwerkelijke ontwikkelingen zijn aldus in overeenstemming met het streven naar een gevarieerd bos met een natuurlijk karakter, met name in droog loofbos (tabblad Ondergroei).

Kenmerkende soorten

Het natuurlijker karakter van de bossen wordt ook weerspiegeld in een toename van de mate van kenmerkendheid van de soorten in zowel droog loofbos, vochtig loofbos als broekbos (tabblad Kenmerkende soorten). Wijzigingen in het soortenaantal of de bedekking van Rode lijst soorten en typische soorten van de Habitatrichtlijn (bijlage 1) zijn niet geconstateerd. Deze soorten worden echter nauwelijks in de meetpunten van het florameetnet in bossen aangetroffen.

Voedselrijkdom, zuurgraad en verdroging

Van de drie milieufactoren die een grote invloed hebben op de boskwaliteit lijkt vooral de mate van verzuring af te nemen. In mindere mate is dat ook het geval bij verdroging. Voor het loofbos als geheel is afname van de verzuring te zien aan de afname van indicatoren voor zure omstandigheden (-0,3% per jaar) en toename van indicatoren voor basische omstandigheden (+1,8% per jaar). Vermindering van de verdroging is alleen te zien aan afname van indicatoren voor droge omstandigheden (-2,2%) per jaar. Voor vermesting verandert de situatie nauwelijks. Er zijn weliswaar kleine significante veranderingen, maar de analyseresultaten lijken elkaar tegen te spreken: voedselrijkdom indicerende plantensoorten zijn sinds 1999 afgenomen (-0,5% per jaar), maar voedselarmoede indicerende soorten zijn óók afgenomen (-0,4% per jaar).

Ver-thema's verschillen per bostype

De tegenstrijdigheid van de veranderingen bij vermesting is te verklaren doordat de richting van de veranderingen verschillend is per bostype. De indicatorsoorten voor voedselrijke omstandigheden (door vermesting) nemen namelijk alleen significant af in vochtig loofbos. In droog loofbos vindt het omgekeerde plaats: daar nemen de indicatoren voor voedselarme omstandigheden juist af. Ook bij andere milieufactoren zijn er dergelijke verschillen. Indicatorsoorten voor zure omstandigheden nemen iets af in droog loofbos. In broekbossen en vochtige bossen is eveneens afname van de verzuring te zien, maar dan alleen aan toename van de indicatorsoorten voor basische omstandigheden. In droog loofbos nemen indicatorsoorten voor droge omstandigheden af. In broekbos nemen juist indicatorsoorten voor vochtige omstandigheden af en lijkt dus sprake van verdroging.