Staat van instandhouding en trends soorten en habitattypen Vogel- en Habitatrichtlijn, 2013-2018

Soorten en habitattypen Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn

De Europese Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) leggen de lidstaten verplichtingen op die gericht zijn op het op voldoende niveau behouden of herstellen van vogelpopulaties en het behouden of herstellen van een gunstige staat voor habitattypen en overige soorten. Aan deze VHR einddoelen zijn geen specifieke termijnen verbonden. Lidstaten moeten op grond van artikel 17 van de Habitatrichtlijn en artikel 12 van de Vogelrichtlijn elke zes jaar aan de Europese Unie rapporteren over de staat van instandhoudingen en de trends (zie NL Artikel 17- en NL artikel 12-rapportages).

Voor habitattypen wordt voor het bepalen van de staat van instandhouding onder andere gekeken naar trends in omvang, structuurkenmerken (kwaliteit), verspreiding en toekomstperspectief. Om de staat van instandhouding van soorten vast te stellen, wordt met name naar populatietrends, de omvang van populaties, natuurlijk verspreidingsgebied en toekomstperspectief gekeken. Al deze verschillende kenmerken worden tot één indicator voor habitats en één voor soorten gecombineerd: de staat van instandhouding.

Einddoel duurzame staat van instandhouding Europese natuur nog niet in zicht

Net als voor de andere lidstaten is voor Nederland het einddoel van de VHR, namelijk alle soorten en habitattypen onder de VHR in een gunstige (HR) staat te brengen en te houden en het herstel van vogelpopulaties (VR), nog niet in zicht. Ook het door de Europese Commissie vastgestelde tussendoel van 30% in de Europese Biodiversiteitsstrategie is nog niet in zicht. In 2020 is op de website van de EEA een overzicht gepresenteerd van de beoordeling van staat en trends van alle HR soorten en habitattypen in de Europese Unie (EEA 2020). Van veel soorten en habitattypen is de staat van instandhouding (svi) in Europa ongunstig. Over alle lidstaten (EU28) bezien heeft 24% van de habitattypen en 31% van de habitatrichtlijnsoorten een gunstige svi. In Nederland heeft slechts 12% van de habitattypen een gunstige svi, een veel lager percentage dan gemiddeld van de EU-lidstaten. Van de habitatrichtlijnsoorten verkeert in Nederland 26% in een gunstige staat.

Trends habitatrichtlijnsoorten en habitattypen

Vanuit de Europese beoordelingssystematiek wordt ook gekeken naar de veranderingen, de trends in svi van soorten en habitattypen binnen de ongunstige svi-categorieën. Hiermee heeft men meer inzicht in hoe de ontwikkeling binnen de categorie is en of soorten richting een betere staat van instandhouding gaan. In Nederland is in 24% van de habitattypen met een ongunstige svi een verbetering te zien. Echter, net als in de andere Europese lidstaten verslechteren er in Nederland meer habitattypen met een ongunstige svi dan dat er verbeteren. In Nederland is in ca 28% van de habitattypen de status verslechterd tegen gemiddeld 34% over alle lidstaten samen.

Van habitatrichtlijnsoorten met een ongunstige status is in bijna alle lidstaten voor enkele soorten een verbetering zichtbaar, hoewel nog steeds ongunstig verbeteren ze wel. Nederland laat, vergeleken met de overige lidstaten, een hoge mate van verbetering zien onder soorten met een ongunstige staat. In Nederland is in 18% van de habitatrichtlijnsoorten met een ongunstige svi een verbetering te zien. Echter, net als in de andere Europese lidstaten verslechteren er in Nederland meer soorten met een ongunstige svi dan dat er verbeteren. In Nederland is in ca 36% van de soorten de status verslechterd tegen gemiddeld 37% over alle lidstaten samen. In alle EU-lidstaten is er meer verslechtering dan verbetering te zien.

Trend broedvogels en overwinterende vogels

Voor alle inheems voorkomende vogels onder de Vogelrichtlijn wordt de status op Europees niveau bepaald en niet afzonderlijk voor de lidstaten. Populatietrends voor vogels zijn wel beschikbaar per lidstaat voor lange (1980-2017) en korte (2006-2017) trendperiodes. Ongeveer de helft van de Europese vogels heeft een goede status, maar dat is iets minder dan tijdens de laatste rapportage periode 2008-2012 (EEA 2020). Voor Nederland zijn de trends over 2006-2017 wisselend: 37% van de broedvogels en 26% van de overwinterende populaties laten een verbetering zien. Daar staat tegenover dat 34% van de broedvogels en 19% van de overwinterende populaties juist een afnemende trend vertonen. Hiermee behoort Nederland op Europees niveau tot de lidstaten die de sterkste verbetering laten zien, maar anderzijds, voor broedvogels, ook de meeste verslechtering.

Beleid gericht op toename gunstige staat

Het Nederlandse beleid is erop gericht om de gunstige/veilige staat van de soorten en habitats vallend onder de VHR te realiseren. Er is in het beleid geen tijdstip geformuleerd waarop dit gerealiseerd dient te zijn. Het kabinet streeft naar volledig doelbereik van de milieu- en ruimtecondities voor de VHR-doelstellingen in 2050. Realisatie van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en het verbeteren van de milieucondities is de basis van het natuurbeleid in Nederland. De Natura 2000-gebieden zijn voor het grootste deel onderdeel van het NNN, waarmee realisatie van het NNN een essentieel instrument is om de vereiste gunstige staat te bereiken voor de in de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn beschermde plantensoorten, diersoorten en habitats. Daarnaast dragen ook natuurmaatregelen buiten het NNN bij aan het realiseren van een gunstige staat van instandhouding.

• Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting, 1990-2022
• Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland, 2022

EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030

De biodiversiteitsstrategie heeft als streefdoel om de achteruitgang van alle soorten en habitats onder Europese regelgeving te stoppen en hun staat significant te verbeteren. In 2030 dienen 30% van de beschermde habitattypen en soorten van de Habitatrichtlijn een goede staat van instandhouding te hebben of op zijn minst een positieve trend laten zien (EC, 2020).