Beoordeling Vogel- en Habitatrichtlijn in Europees perspectief, 2007-2012

Rapportageverplichtingen Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn

De Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn (VHR) leggen de lidstaten verplichtingen op om een gunstige/veilige staat van zowel habitattypen als (vogel)soorten te behouden of te herstellen. Lidstaten moeten op grond van artikel 17 van de Habitatrichtlijn (HR) en artikel 12 van de Vogelrichtlijn (VR) elke zes jaar aan de Europese Unie rapporteren over de staat en de trends van soorten en habitattypen (zie NL Artikel 17- en NL artikel 12-rapportages; ETC-BDa,b 2016).

Einddoel duurzame staat van instandhouding Europese natuur nog niet in zicht

Net als voor de andere lidstaten is voor Nederland het einddoel van de VHR, namelijk alle soorten en habitattypen onder de VHR in een gunstige (HR) / veilige (VR) staat te brengen en te houden, nog niet in zicht.
In 2015 is in het eerste Europese 'State of Nature'-rapport een overzicht gepresenteerd van de beoordeling van staat en trends van alle VHR soorten en habitattypen in de Europese Unie (EEA 2015). Van veel soorten en habitattypen is de staat van instandhouding (svi) in Europa ongunstig. Over alle lidstaten (EU27) bezien heeft 16% van de habitattypen en 23% van de habitatrichtlijnsoorten een gunstige svi. In Nederland heeft slechts 4% van de habitattypen een gunstige svi, het laagste percentage van alle lidstaten. Van de habitatrichtlijnsoorten verkeert in Nederland 23% in een gunstige staat. In Europa is de staat van iets meer dan de helft van alle beoordeelde, in het wild levende vogelsoorten veilig, en is ongeveer 15% gevoelig of afnemend. Nog eens 17% van de vogels uit de Vogelrichtlijn is bedreigd.

Trends habitatrichtlijnsoorten en habitattypen

Over de twee HR-rapportageperioden (2001-2006 en 2007-2012) is in Nederland de landelijke staat van instandhouding over alle te beschermen habitattypen en habitatrichtlijnsoorten bezien, ongeveer gelijk gebleven. Dit geldt ook voor de rest van Europa.
Vanuit de Europese beoordelingssystematiek wordt ook gekeken naar de veranderingen, de trends in svi van soorten en habitattypen binnen de ongunstige svi-categorieën. In Nederland is in 10% van de habitattypen met een ongunstige svi een verbetering te zien. Echter, net als in de andere Europese lidstaten verslechteren er in Nederland meer habitattypen met een ongunstige svi dan dat er verbeteren. In Nederland is in bijna 27% van de habitattypen de status verslechterd tegen 30% over alle lidstaten samen.
Van habitatrichtlijnsoorten met een ongunstige status is in bijna alle lidstaten voor enkele soorten verbetering zichtbaar. Nederland laat, vergeleken met de overige lidstaten, de hoogste mate van verbetering in svi zien onder soorten met een ongunstige staat. In alle EU-lidstaten is er echter meer verslechtering dan verbetering te zien. Ten opzichte van de eerste rapportageperiode is in de EU van 22% van de habitatrichtlijnsoorten met een ongunstige staat de svi verslechterd (EEA 2015).

Trend broedvogels en overwinterende vogels

Voor alle inheems voorkomende vogels onder de Vogelrichtlijn wordt de status op Europees niveau bepaald en niet afzonderlijk voor de lidstaten. Populatietrends voor vogels zijn wel beschikbaar per lidstaat voor lange (1980-2012) en korte (2001-2012) trendperiodes. Iets meer dan de helft van de Europese vogels heeft een veilige status (EEA 2015). Voor Nederland zijn de trends over 2001-2012 wisselend: 39% van de broedvogels en 37% van de overwinterende populaties laten een verbetering zien. Daar staat tegenover dat 37% van de broedvogels en 21% van de overwinterende populaties juist een afnemende trend vertonen. Hiermee behoort Nederland op Europees niveau tot de lidstaten die de sterkste verbetering laten zien, maar anderzijds, voor broedvogels, ook de meeste verslechtering.

Vergelijking Nederland met omringende landen

Om te zien hoe Nederland het doet, is de svi van Nederland vergeleken met de svi van omringende landen binnen dezelfde regio met vergelijkbare soorten en habitats. De svi van habitattypen en habitatrichtlijnsoorten in de Nederland omringende landen van de Atlantische regio is net als in Nederland voor meer dan de helft van de habitattypen en soorten matig ongunstig tot zeer ongunstig. Echter, als de svi van habitattypen en habitatrichtlijnsoorten die zowel in Nederland als in de omringende landen voorkomen, onderling wordt vergeleken dan is deze in Nederland relatief slechter voor soorten maar vrijwel gelijk of beter voor habitattypen.

Beleid gericht op toename gunstige staat

Het Nederlandse beleid is erop gericht om de gunstige/veilige staat van de soorten en habitats vallend onder de VHR te realiseren. Er is in het beleid geen tijdstip geformuleerd waarop dit gerealiseerd dient te zijn. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is de basis van het natuurbeleid in Nederland. De Natura 2000-gebieden zijn voor het grootste deel onderdeel van het NNN, waarmee realisatie van het NNN een essentieel instrument is om de vereiste gunstige staat te bereiken voor de in de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn beschermde plantensoorten, diersoorten en habitats. Daarnaast dragen ook natuurmaatregelen buiten het NNN bij aan het realiseren van een gunstige staat van instandhouding.

EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020

De biodiversiteitsstrategie heeft als streefdoel om de achteruitgang van alle soorten en habitats onder Europese regelgeving te stoppen en hun staat significant te verbeteren. In 2020 dienen twee keer zoveel beschermde habitattypen en de helft meer van de soorten uit de Habitatrichtlijn op zijn minst een goede of verbeterde staat van instandhouding te laten zien ten opzichte van 2010. Verder is het streven dat de helft meer vogelsoorten uit de Vogelrichtlijn een veilige of verbeterde status hebben. Voor alle EU-staten betekent dit dat 34% van de habitattypen, 25% van de habitatrichtlijnsoorten en 78% van de vogelsoorten in een gunstige staat dienen te zijn in 2020.