Herkomst fijnstof (PM10 en PM2,5)

Bijdragen fijnstof

In de figuur Herkomst fijnstof en fijnere deel van fijnstof, 2023 is de bijdrage van fijnstof, ook wel herkomst genoemd, onderverdeeld in vijf categorieën. Voor PM₁₀ komt 21% van het fijnstof van bronnen in Nederland of wordt in Nederland gevormd. 26% van de PM₁₀ komt vanuit het buitenland en 3% van de PM₁₀ is afkomstig van zeescheepvaart op de Noordzee. Natuurlijke bronnen dragen voor 20% bij aan PM₁₀ en 30% valt in de groep ‘Overig’. Voor PM_2,5 komt het grootste deel uit het buitenland (42%), 31% uit Nederland, 5% van de Noordzee, 18% van natuurlijke bronnen en 4% van ‘Overig’.

De groep ‘Overig’ is het verschil tussen de concentratie fijnstof die gemeten en berekend wordt. Gemeten concentraties zijn het totaal aan fijnstof, maar niet alle bronnen van fijnstof of de hoeveelheid uitstoot van een bron zijn bekend. Deze onbekende bronnen kunnen daarom niet meegenomen worden in de berekeningen. Voor PM₁₀ is de bijdrage van deze onbekende bronnen 30% en voor PM_2,5 4%. Voor PM_2,5 weten we dus meer over de herkomst van de bronnen dan van PM₁₀.

Bronnen fijnstof

Fijnstof wordt deels rechtstreeks uitgestoten in de lucht en deels ontstaat het in de lucht door chemische reacties van gassen. Bronnen kunnen zowel antropogeen (door de mens veroorzaakt) als natuurlijk zijn. Natuurlijk bronnen zijn onder andere de bodem (opwervelend bodemstof), de vegetatie (pollen), de zee (zeezout), bosbranden en vulkaanuitbarstingen. Antropogene bronnen zijn bijvoorbeeld weg-, rail- en scheepvaartverkeer, landbouw (stallen), industrie (verbrandingsprocessen) en consumenten (houtstook). Het fijnstof in Nederland kan door Nederlandse bronnen zijn uitgestoten of gevormd, maar ook door bronnen in het buitenland.

Als de concentratie fijnstof gemeten of berekend wordt, gaat het om de totale hoeveelheid deeltjes in de lucht. Het is dan niet direct duidelijk welke bronnen bijdragen aan de concentratie. Maar beleidsmakers willen bijvoorbeeld maatregelen nemen voor bepaalde bronnen. Het effect van deze maatregelen op de concentraties is dan belangrijk om te weten. In de Grootschalige Concentratiekaarten Nederland (Mijnen-Visser et al., 2024) wordt de bijdrage van diverse bronnen op de totale concentratie fijnstof in beeld gebracht. Een deel van deze bijdragen wordt hier verder toegelicht.

Beleid

Luchtverontreinigende stoffen kunnen negatieve effecten hebben op de gezondheid van mensen. Om deze effecten te beperken is een goede luchtkwaliteit belangrijk. Europese richtlijnen regelen dat de hoeveelheid luchtverontreinigende stoffen beperkt moeten worden. Nederland heeft de eisen uit deze richtlijnen overgenomen in de Nederlandse regelgeving; de Omgevingsregeling en het Besluit kwaliteit leefomgeving. Hierin zijn grenzen opgenomen voor de maximale toegestane concentratie van luchtverontreinigende stoffen (grenswaarden), onder andere voor PM₁₀ en PM_2,5. Als uit metingen of berekeningen blijkt dat de concentraties hoger zijn dan de grenswaarden, dan moet de overheid maatregelen nemen om de concentraties terug te dringen. 

Nederland gaat met het Schone Lucht Akkoord (SLA) een stap verder dan de Europese grenswaarden. Het Rijk heeft in 2020 het SLA afgesloten met alle provincies en een groot aantal gemeenten. Het doel van het SLA is om in 2030 de  gezondheidsschade van luchtvervuiling door Nederlandse bronnen te verminderen met ten minste 50 procent ten opzichte van 2016. De deelnemers aan het SLA nemen maatregelen om luchtverontreiniging van binnenlandse bronnen te beperken. Zoals hierboven beschreven heeft dit dus effect op een deel van de totale fijnstofconcentratie in Nederland.