Planten en verzuring en verdroging van vennen, 1980-2020
De vennen hebben tot eind jaren tachtig sterk te lijden gehad van verzuring, vermesting en verdroging. Door zowel verbetering van de neerslag- en luchtkwaliteit en hydrologische condities als door herstelwerkzaamheden nemen karakteristieke plantensoorten toe sinds 1980. Dit geldt vooral voor Oeverkruid. De Waterlobelia-populatie blijft min of meer stabiel.
Vennen zijn kwetsbare systemen
Heidevennen zijn matig tot zeer voedselarme, kalkarme wateren, die in de lage, natte delen van heidegebieden voorkomen. Hun karakteristieke plantengemeenschap van Biesvarens en Waterlobelia is gevoelig voor verzuring, verdroging en vermesting. Heidevennen hebben een geringe buffercapaciteit waardoor verzuring een grote invloed heeft op de water-, en bodem en daarmee op de natuurkwaliteit. Tot ongeveer 1990 is de verspreiding van een soort als Waterlobelia dan ook sterk achteruitgegaan.
Karakteristieke soorten van vennen
Oeverkruid (Littorella uniflora (L.) Ascherson) en Waterlobelia (Lobelia dortmanna L.) zijn karakteristieke soorten van zwak en zeer zwak gebufferde vennen en duinplassen. De planten zijn opgebouwd uit een kleine rozet van priemvormige blaadjes. Waterlobelia is een wortelende waterplant en bloeit in de zomermaanden. Oeverkruid komt voor op droogvallende, voedselarme zandgrond aan de oevers van vennen en duinmeertjes. De soort kan ook onder water voorkomen, maar komt dan niet tot bloei. Beide inheemse soorten zijn zeer zeldzaam in Nederland. Ze komen voor op de Rode Lijst van Vaatplanten en op de Doelsoortenlijst.
Herstelmaatregelen hebben resultaat
De vegetatie van heidevennen kan zich herstellen als maatregelen worden genomen om verzuring tegen te gaan. Sinds het einde van de jaren tachtig zijn op tal van plaatsen herstelmaatregelen uitgevoerd, waarvan zowel Oeverkruid als Waterlobelia hebben geprofiteerd. In diverse heidevennen hebben Oeverkruid en Waterlobelia zich zelfs opnieuw kunnen vestigen. Voorbeelden hiervan zijn het Beuven in Noord-Brabant en de Bergvennen bij Denekamp. In de Bergvennen bevindt zich momenteel een van de grootste populaties van Waterlobelia van de Noordwest-Europese laagvlakte.
Uitbreiding van aantal vindplaatsen
Sinds 1990 is door herstelmaatregelen het aantal groeiplaatsen van Oeverkruid en Waterlobelia in vennen flink toegenomen, met name die van Oeverkruid. Deze toename zet zich voort tot in het begin van de 21e eeuw. Er komen nog steeds nieuwe vindplaatsen bij, maar er verdwijnen er ook. De getroffen maatregelen blijken niet overal duurzaam te zijn. Het aantal vindplaatsen van Waterlobelia heeft zich sinds het begin van de jaren negentig gestabiliseerd. Ook bij deze soort gaat het niet steeds om dezelfde vindplaatsen. De soort verdwijnt op sommige plaatsen, maar er komen ook nieuwe vindplaatsen bij.
Bronnen
- Amer adviseurs b.v., 2007. Gemeente Hellendoorn bestemmingsplan buitengebied. 95-101, 16 februari.
- Arts, G.H.P., P.W.M. van Beers, J.D.M. Belgers & F.G. Wortelboer, 2001. Gedifferentieerde normstelling voor nutriënten in vennen. Onderbouwing en toetsing van kritische depositieniveaus en effecten van herstelmaatregelen op het voorkomen van isoetiden. Alterra-rapport 262. Alterra, Wageningen.
- Arts, G.H.P. en A.J.P. Smolders, 2008. Selectie van referentiepunten voor aquatische vegetatietypen voor het Staatsbosbeheer-project terreincondities. Fase 1 aquatisch: resultaten inventarisatie 2005. Alterra-rapport 1802, Alterra, Wageningen.
- Arts, G.H.P. & A.J.P. Smolders, 2008. Selectie van referentiepunten voor aquatische vegetatietypen voor het Staatsbosbeheer-project terreincondities. Fase 2 aquatisch: resultaten inventarisatie 2006. Alterra-Rapport 1803, Alterra, Wageningen.
- Beers, P.W.M., van, M. van der Veen, G.H.P. Arts & G. Schmidt, 2004. Inventarisatie Overijsselse vennen. Een onderzoek naar de betekenis van Overijsselse vennen, ten aanzien van vegetatie, waterchemie en libellen en een evaluatie van herstelmaatregelen. In opdracht van provincie Overijssel en Waterschap Regge en Dinkel.
- Bekker, R. & E.J. Lammerts, 2002. Groene stippen voor Rode Lijstsoorten: evaluatie van herstelmaatregelen. De Levende Natuur 103 - 2, 48-52.
- Bell, S. & J.W. van ’t Hullenaar, 2017. Ecohydrologisch onderzoek en planuitwerking Beekvliet: Voor de gronden van Leppink en in samenhang met het Stelkampsveld. Conceptrapport.
- Belle, J. van, 2011. Plan-MER Bestemmingsplan Buitengebied Hof van Twente. Passende beoordeling in het kader van de natuurbeschermingswet 1998, artikel 19j. Oranjewoud
- Bijkerk, R., G.J. Berg & A.M.T. Joosten, 2004. Drentse vennen door de jaren heen. Onderzoek naar de ecologische veranderingen in Drentse vennen tot 2003. Rapport 2004-032 Koeman en Bijkerk bv. In opdracht van Provincie Drenthe, Productgroep Landelijk Gebied.
- Brabants Landschap, 2011. Natuur- en landschapsvisie Hooge Heide Midden. Samen werken aan een rijk zandlandschap. I.s.m. Gemeente ‘s-Hertogenbosch, Brabant Water.
- Bremer, P., 2012. Floron Nieuwsbrief nr. 26 District Beneden-IJssel maart. digitaal Floristisch tijdschrift voor West-Overijssel, NO-Veluwe en de Noordoostpolder.
- Brouwer, E. H. van Kleef, H. van Dam, J. Loermans, G. Arts & D. Belgers, 2009. Effectiviteit van herstelbeheer in vennen en duinplassen op de middellange termijn. Rapport Directie Kennis en Innovatie EL&I, 2009/DKI 126-0.
- Bruinsma, J. & A. Aptroot. Nitella confervacea (Bréb.) A.Braun ex Leonh. – nieuw voor Nederland. Gorteria 36 (2012–2013).
- Burg, R. van der & W. Francke, 2012. Casus; Natuurherstel op Landgoed Rozephoeve. De Levende Natuur - jaargang 113 - nummer 5
- Buro Elodea, 2006. Quick-Scan diepe zandwinplas Trimunt (Gemeente Marum)
- Dam, H. van, G.H.P. Arts, R. Bijkerk, H. Boonstra, J.D.M. Belgers & A. Mertens, 2013. Natuurkwaliteit Drentse vennen opnieuw gemeten: bijna een eeuw ecologische veranderingen. – Provincie Drenthe, Assen
- Dijkhuis, E., 2009. Floronkamp Dwingelderveld, Floron Nieuws nummer 11, november 2009, p. 9.
- Dienst Landelijk Gebied (DLG), 2016. DLG Beheerplan Natura 2000-gebied Stelkampsveld (060).
- Ettema, N & I. van der Laan, 2015. Aquatisch-ecologisch Poelenonderzoek in de gemeente Uden. Stichting Vrijwillig Landschapsbeheer Uden.
- Fit B., 2011. Natuurplan N18. Deel 4: Natuurmitigatie- en Compensatieplan, Oranjewoud
- Floragroep DFW 2020, NP inventarisatie verslag 2020
- Floron (2011) Florondistrict Noord-Brabant Markiezaat District 18, nieuwsbrief nummer 14, nieuwsbrief augustus 2011.
- Floron (2012) Florondistrict Noord-Brabant Markiezaat. District 19, nieuwsbrief nummer 15, nieuwsbrief 2012.
- Grontmij / AquaSense en Alterra, 2005. Veldinventarisatie Brabantse vennen 2004. Onderdeel van "Huidige toestand en vervolgaanpak Brabantse vennen". In opdracht van Provincie Noord-Brabant. AquaSense Rapport 05.2184.
- Grontmij / AquaSense en Alterra, 2005. Huidige toestand en vervolgaanpak Brabantse vennen. In opdracht van Provincie Noord-Brabant. AquaSense Rapport 05.2184.2. Alterra Rapport 1200, Alterra, Wageningen.
- Horssen-Maas, E. van, 2012. Passende beooreling Natura 2000 & beschermde natuurmonumenten Rapperdsweg 1- Ambt Delden, Agrifirm Exlan.
- Informatiebulletin Veldspraak, 2009. Het Dwingelderveld, een Europees kroonjuweel. Voorbereiding beheerplan Natura 2000 op schema. Jaargang 13 nummer 2.
- Jaaroverzicht onderzoek en inventarisatie in Fryske Gea-reservaten in 2014. Inclusief een vooruitblik op 2015. Afdeling Natuurkwaliteit Februari 2015, Olterterp
- Jansen, A.J.M., A.M.J. Sloot, S. Soede & M. van Ham, 2008. Herstel van blauwgraslanden op de Empese en Tondense Heide? De Levende Natuur 109 - 5, 197-204.
- Kleef, H.H. van, E. Brouwer, J.M.M. van der Loop, M. Buiks & E.C.H.E.T. Lucassen, 2017. Systeemgerichte bestrijding van watercrassula. Stichting Bargerveen, Nijmegen, 2017.
- Kleef, H. van, H. van Dam, J. Bouwman & J. van der Loop, 2017 Ven herstel programma Veluwse vennen. Stichting Bargerveen.
- KNNV Moeraswerkgroep (2010) 24 juli 2010 Punthuizen en Stroothuizen.
- Kokerjuffer, digitaal, Jaargang 12, Nummer 19: 2016.
- Kuiters, A.T., A. Corporaal, M.J. Weijters & R. Bobbink, 2016. Monitoring van effecten van evenwichtsbemesting op de grondwaterkwaliteit van het Natura 2000-gebied Boetelerveld. Wageningen, Wageningen Environmental Research, Rapport 2772.
- Leemreise, P., 2018. Toets Wet natuurbescherming Stikstof en ammoniakdepositie Lomanskamp Beuningen. Natuurbank Overijsel.
- Lucassen, E., A. Smolders, R. Gerats, E. Brouwer, P. van den Munckhof. & J. Roelofs, 2008. Het herstel van de Valkenbergvennen vanuit voormalige landbouwgronden. De Levende Natuur - 109 - 4, 163-168.
- PAS-analyse Herstelstrategieën voor Kampina en Oisterwijkse vennen. Provincie Noord-Brabant, Definitieve versie 26-05-2015.
- Praatkruid, 2018. Informatieblad van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem. Informatieblad van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Herfst 2018.
- Schaminée, J.H.J., E.J. Weeda & V. Westhoff, 1995. De vegetatie van Nederland. Deel 2. Plantengemeenschappen van wateren, moerassen en natte heiden. Uppsala/Leiden.
- Stichting Marke Gorsselse Heide. Jaarverslag 2018.
- Veeman, I. & R. Rosenboom, 2009. Werkdocument Natura 2000 Buurserzand & Haaksbergerveen Subtitel: Een gedragen plan voor duurzaam beheer en behoud 2009-2015. Werkdocument Buurserzand & Haaksbergerveen , versie 8 juni. Ecogroen advies.
- Verbeek, P.J.M. & M.C, Scherpenisse-Gutter, 2011. Resultaten Beleidsmonitoring EGM van De 12 Landschappen. Rapportage 2009-2010. 2011 Natuurbalans - Limes Divergens BV / De 12 Landschappen.
- Wandelroute BOETELERVELD ROUTE 4,4 km. Landschap Overijsel.
- Weeda, E.J., J.H.J., Schaminée & L. van Duuren, 2000. Atlas van plantengemeenschappen in Nederland. Deel 1. Wateren, moerassen en natte heiden. Utrecht.
Relevante informatie
Technische toelichting
- Naam van het gegeven
Planten van vennen
- Omschrijving
Grafiek verloop aantal vennen met Lobelia resp. Littorella
- Verantwoordelijk instituut
Wageningen ResearchAuteur: Gertie Arts en Dick Belgers, Wageningen Environmental Research
- Berekeningswijze
Sommatie; aantal (bemonsterde) vennen waar populatie(s) van Oeverkruid (Littorella uniflora (L.) Ascherson) en/of Waterlobelia (Lobelia dortmanna L.) zijn vastgesteld.
- Basistabel
Database van onderzoeker (Gertie Arts, Wageningen Environmental Research).
Alle waarnemingen, gedaan in de periode 1980 t/m 2023, van Oeverkruid en Waterlobeliad in de Nationale Databank Flora & Fauna (opvraag- en exportdatum 1-3-2024).
- Geografische verdeling
Nederland
- Andere variabelen
Verspreidingskaartjes van Lobelia en Littorella
- Verschijningsfrequentie
Eens per 5 jaar
- Achtergrondliteratuur
Zie Referenties
- Betrouwbaarheidscodering
B. Schatting gebaseerd op een groot aantal (zeer accurate) metingen, waarbij representativiteit van de gegevens vrijwel volledig is.
Archief van deze indicator
Bekijk meer Bekijk minder
Referentie van deze webpagina
CLO (2024). Planten en verzuring en verdroging van vennen, 1980-2020 (indicator 1139, versie 06, ), www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.
