Nabijheid wonen en werken, 1996-2016

Nabijheid

Agglomeratievoordelen kunnen worden behaald door korte reistijden voor woon-werkverkeer en zakelijk verkeer. Reistijden kunnen verkort worden door een hogere snelheid mogelijk te maken, maar ook door een kortere afstand. Nabijheid is daarmee een andere manier om naar bereikbaarheid te kijken. De City van Londen is een mooi voorbeeld van bereikbaarheid door nabijheid.

Nabijheid is hier uitgedrukt als het percentage banen in Nederland dat op een acceptabele hemelsbrede afstand van de woonlocatie ligt. Hoe korter de afstand tussen woning en baan, hoe groter de bereidheid deze te overbruggen, en hoe groter het gewicht is dat aan deze baan wordt toegekend. De kaart laat zien dat de regionale verschillen in nabijheid groot zijn.

Wanneer bereikbaarheid wordt beoordeeld op basis van de te halen reissnelheid (zie Bereikbaarheid met de auto en het openbaar vervoer (ov) in 2014, op basis van de bereikbaarheidsindicator (BBI)), dan resulteert dat in relatief hogere scores in de periferie van ons land en de lagere in het westen. De nabijheidsindicator geeft met de kaart 1 (Nabijheid van arbeidsplaatsen) juist aan dat juist in het westen de meeste arbeidsplaatsen binnen bereik liggen, rekening houdend met de ruimtelijke spreiding van arbeidsplaatsen en een in Nederland gemiddeld haalbare snelheid van verplaatsen. De werkgelegenheidsverdeling over ons land is hierbij zeer bepalend. Verschillen in reissnelheid binnen Nederland zijn veel minder groot dan verschillen in nabijheid. De snelheid ligt in de Randstad wel wat lager, maar de grotere nabijheid van arbeidsplaatsen weegt daar ruimschoots tegenop.

De regionale verschillen in nabijheid zijn groot

In Zuid-Holland heeft een inwoner gemiddeld zes tot zeven keer zoveel banen binnen een acceptabele afstand dan in Zeeland. Binnen Amsterdam kan het aantal banen op acceptabele afstand oplopen tot 3,3 maal het nationaal gemiddelde. Op Vlieland is het aantal nabije banen slechts 6 procent van het landelijk gemiddelde. Uiteraard dient hierbij ook rekening te worden gehouden met de potentiële beroepsbevolking (een indicatie van het aantal mensen dat een baan wil), maar bij grotere aantallen is de match tussen vraag en aanbod eenvoudiger te maken en daardoor de concurrentiekracht van de regio groter. Binnen de regio's bestaan ook grote verschillen. De nabijheid is in het centrum van Amsterdam ruim 4x zo groot als in Almere Hout. De nabijheid is in het centrum van Eindhoven ruim 4x zo groot als in Maarheeze.

Meer nabijheid, tot 2002 door meer ruimtelijke concentratie van banen, na 2008 door meer ruimtelijke concentratie van bevolking

De nabijheid van wonen en werken is in de periode 1996-2016 toegenomen met ongeveer 4 procent. Dit komt doordat banen en bevolking ruimtelijk zijn verschoven binnen gemeenten, tussen gemeenten, binnen provincies en tussen provincies. Tot 2002 was het de ruimtelijke concentratie van banen die de nabijheid van wonen en werken met 1,5 procent heeft doen toenemen. Zowel de verdeling van banen over provincies (sterkere groei van de Randstadprovincies) als die over gemeenten (sterke groei van de centrale steden) droeg bij aan deze grotere nabijheid. Na 2002 nam de nabijheid van wonen en werken iets af door de achterblijvende werkgelegenheidsontwikkeling in het dicht bevolkte Zuid-Holland.

Na 2008 nam de nabijheid weer toe, maar nu door een veranderende ruimtelijke verdeling van de bevolking. Zowel de verdeling van de bevolking over provincies (sterkere groei van de Randstadprovincies) als die verdeling over gemeenten (sterkere groei van de centrale steden) hebben bijgedragen aan een grotere nabijheid van wonen en werken. De verbetering van de nabijheid is echter enigszins getemperd, doordat een belangrijk deel van deze groei plaatsvond aan de stadsranden.

Uit kaart 2 (Verandering van de nabijheid van arbeidsplaatsen) blijkt dat, over de gehele periode gezien, vooral in de Noordvleugel van de Randstad met een ruime zone naar het noordoosten toe (Amsterdam, Utrecht, Amersfoort, Flevoland, Zwolle) en rond Eindhoven meer banen binnen een goed bereikbare afstand zijn gekomen. Vooral in Oost-Groningen, Limburg en Zeeland is het aandeel op een goed bereikbare afstand gelegen banen afgenomen.

Beleidsdoelstellingen Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte

Deze indicator verwijst naar de volgende doelen en nationale belangen:

• Het vergroten van de concurrentiekracht van Nederland door het versterken van de ruimtelijk-economische structuur van Nederland (concurrerend)
• Het verbeteren en ruimtelijk zekerstellen van de bereikbaarheid waarbij de gebruiker voorop staat (bereikbaar)
• Nationaal Belang: Een excellente ruimtelijk-economische structuur van Nederland door een aantrekkelijk vestigingsklimaat in en goede internationaal bereikbaarheid van de stedelijke regio's met een concentratie van topsectoren