Nabijheid wonen en werken, 1996-2018

Nabijheid

Agglomeratievoordelen kunnen worden behaald door korte reistijden voor woon-werkverkeer en zakelijk verkeer. Reistijden kunnen verkort worden door een hogere snelheid mogelijk te maken, maar met name door een kortere afstand tot werk en voorzieningen. Nabijheid is daarmee een andere manier om naar bereikbaarheid te kijken. De City van Londen is een mooi voorbeeld van bereikbaarheid door een hoge nabijheid van werk en voorzieningen.
Nabijheid is hier uitgedrukt als het percentage banen in Nederland dat op een acceptabele hemelsbrede afstand van de woonlocatie ligt. Hoe korter de afstand tussen woning en baan, hoe groter de bereidheid deze te overbruggen, en hoe groter het gewicht is dat aan deze baan wordt toegekend. Omdat voorzieningen ook banen representeren, geeft de nabijheid een indicatie van de algehele bereikbaarheid van werk en voorzieningen. De kaart laat zien dat de regionale verschillen in nabijheid groot zijn.
Wanneer bereikbaarheid wordt beoordeeld op basis van de te halen reissnelheid (zie Bereikbaarheid met de auto en het openbaar vervoer (OV) in 2018, op basis van de bereikbaarheidsindicator (BBI)), dan resulteert dat in relatief hogere scores in de periferie van Nederland en lagere scores in de Randstad. De nabijheidsindicator geeft in kaart 1 (Nabijheid van arbeidsplaatsen) echter aan dat juist in de Randstad de bereikbaarheid arbeidsplaatsen hoog is, rekening houdend met de ruimtelijke spreiding van arbeidsplaatsen. De werkgelegenheidsverdeling over Nederland land is hierbij zeer bepalend. Verschillen in reissnelheid binnen Nederland zijn veel minder groot dan verschillen in nabijheid. De snelheid ligt in de Randstad weliswaar wat lager, maar de grotere nabijheid van arbeidsplaatsen weegt daar ruimschoots tegenop.

Meer nabijheid, tot 2010 door meer ruimtelijke concentratie van banen, vanaf 2012 door meer ruimtelijke concentratie van bevolking

De nabijheid van wonen en werken is in de periode 1996-2018 toegenomen met 4,5 procent. Tot 2010 was het vooral de ruimtelijke concentratie van banen die de nabijheid van wonen en werken met 1,4 procent heeft doen toenemen. Vanaf 2012 nam de nabijheid vooral toe door een veranderende ruimtelijke verdeling van de bevolking. Zowel de verdeling van inwoners en banen over provincies (sterkere groei van de Randstadprovincies) als die over gemeenten (sterke groei van de centrale steden) hebben bijgedragen aan een grotere nabijheid van wonen en werken.

De verbetering van de nabijheid is echter enigszins getemperd, doordat een belangrijk deel van deze groei plaatsvond aan de stadsranden. Uit grafiek 2 (Verandering nabijheid van arbeidsplaatsen naar stedelijkheidsklasse) blijkt dat tussen 1996 en 2018 de nabijheid weliswaar hoofdzakelijk is toegenomen in stedelijk gebied, maar dan met name in matig stedelijk gebied: van de 4,5 procent toename in nabijheid tussen 1996 en 2018 heeft 1,8 procent plaatsgevonden in matig stedelijk gebied.
Uit kaart 2 (Verandering van de nabijheid van arbeidsplaatsen) blijkt dat, over de gehele periode gezien, vooral in de Noordvleugel van de Randstad met een ruime zone naar het noordoosten toe (Amsterdam, Utrecht, Amersfoort, Flevoland, Zwolle) en rond Eindhoven meer banen binnen een goed bereikbare afstand zijn gekomen. Vooral in Oost-Groningen, Limburg en Zeeland is het aandeel op een goed bereikbare afstand gelegen banen afgenomen.